جلسه۶

3

» پیش آزمون «

1ـ سی‌­ستم سوخترسانی در خودرو چه وظیفهای را به عهده دارد؟ 

ج( تهیۀ سوخت مناسب د( سوخت‌­رسانی به موتور و تهیه مخلوط مناسب￾‌الف( سوخترسانی به خودرو ب( سوخترسانی به موتور خودرو 

2ـ اجزاء سیستم سوخترسانی در خودروی شما چیست؟ 

الف( مخزن سوخت، پمپ سوخت، ریل سوخت انژکتورها 

ب( مخزن سوخت، پمپ اولیه، پمپ انژکتور، انژکتورها

ج( مخزن سوخت، پمپ بنزین، صافی سوخت، کاربراتور

3ـ بهترین محل نصب باک خودرو برای ایمنی بیشتر کدام قسمت است؟ 

الف( جلو ب( عقب ج( زیر صندلی عقب د( زیر صندلی جلو

4ـ المپ اخطار حداقل سوخت در خودروها به وسیلة چه عاملی روشن میشود؟ 

الف( شناور ب( رئوستا ج( ترمیستور د( درجة باک

5ـ نام دستگاه شکل مقابل چیست؟ 

الف( پمپ سوخت 

ب( کاربراتور

ج( پمپ انژکتور

د( جعبه فرمانCombustion process( احتراق فرایند- 1-1

برای ایجــاد قدرت در موتورهای احتــراق داخلی، الزم 

است که ســوخت در کنار اکسیژن هوا قرار گیرد و محترق 

گردد و یا به عبارت دیگر بسوزد، تا انرژی سوخت آزاد گردد. 

به واکنش شــیمیایی، که طی آن سوخت میسوزد و انرژی 

آن آزاد میشود، احتراق میگویند )شکل 1ـ1 .)

از نظــر شــیمیایی، بــه فرآینــد واکنش یک مــاده با 

اکسیژن، اکسیداسیون گفته میشود. مثل زنگ زدن فلزات 

آهنی که نوعی اکسیداســیون اســت که بــه کندی انجام 

میشود. 

ولی اگر واکنش اکسیداســیون خیلی تند و به ســرعت 

انجام پذیرد، حالت سوختن پدید می‌­آید. لذا به اکسیداسیون 

سریع یک سوخت، احتراق گفته میشود.

 اک­‌ثر سوختها به صورت هیدروکربن هستند.

در احتراق از ترکیب اتمهای هیدروژن و کربن موجود در 

یک سوخت با اکسیژن، محصوالتی همچون گاز دیاکسید 

کربن ) CO2 )و آب ) O2 H ) تولید میشود )شکل2ـ1 .)

 کامل احتراق 1-1-1

هرگاه از واکنش یک ســوخت )هیدروکربن( با اکسیژن 

‌­فقط دیاکســید کربن و آب حاصل شــود بــه آن احتراق 

کامل میگویند. در این حالت بیشترین انرژی ممکن تولید 

میشود.

 ناقص احتراق 1-1-2

همواره بهدالیل مختلفی که بستگی به شرایط احتراق و 

کیفیت سوخت دارد، احتراق به طور کامل صورت نمیگیرد و 

تمامی کربن و هیدروژن موجود در سوخت به CO2 و O2 H

تبدیل نمیشود. بلکه مقداری از سوخت به هیدروکربنهای 

نسوخته،گاز منواکسیدکربــن)CO،)اکسیدهاینیتــروژن 

) NOx ) یا به سایر ترکیبات واسطهای HC تبدیل میشود 

که به آن احتراق، ناقص گفته میشود )شکل 3ـ1 .)

شکل 1ـ1 فرایند احتراق 

شکل 2ـ1 معادله کلی احتراق کامل یک سوخت 

شکل 3ـ1 احتراق ناقصــر چه احتراق ناقصتر انجام پذیرد، مقدار انرژی تولید 

شده کمتر و میزان آالیندگی بیشتر خواهد شد شکل)4ـ1 .)

باید توجه داشــت هر قدر اختالط ســوخت و هوا بهتر 

انجام شــود و اکســیژن به مقدار کافی به ســوخت برسد، 

احتراق کاملتری خواهیم داشــت و بالعکس عواملی چون 

مخلوط نشــدن مناســب ســوخت و هوا، نبودن اکسیژن 

کافی، ناخالصیدر ســوخت، شکل نامناسب محفظۀ احتراق 

و جمعشــدن دوده و رســوب در اتاق احتــراق و ... باعث 

می­‌شوند احتراق ناقص انجام پذیرد.)جدول 1-1)

3-1-1 مراحل انجام احتراق 

هر چند واکنش احتراق بســیار سریع و در زمان کوتاهی 

ـــــــــ      3 ثانیه(، ولی میتوان مراحل زیر را برای 

انجام میشود ) 1000

آن تعریف نمود:

1ـ تبخیر سوخت و مخلوط شدن آن با هوا؛

2ـ ایجاد تالطم برای اختالط بهتر سوخت با هوا؛

3ـ گرم نمودن مخلوط تا دمای احتراق؛ 

4ـ ایجاد جرقه و شروع اشتعال؛

5ـ پیشروی و انتشار جبهۀ آتش؛ 

4-1-1 شرای ّ ط جوی مؤثر بر احتراق 

تغییر دما، رطوبت و فشار جو بر احتراق سوخت در موتور 

تولیدی موتور نی­‌ز اثر میگذارند.￾‌اثر میگذارند. این عاملها بر نحوۀ احتراق سوخت و بر توان 

توان موتور در هوای گرم و خشــک کمتر از هوای خنک

و مرطوب است. هوای خنک چگالتر است )اتمها به یکدیگر 

نزدیک‌­تر هســتند( بنابراین مقدار بیشــتری هوا وارد موتور 

میشود.

5ـ1ـ1ـ محفظۀ احتراق 

)Combustion Chamber(

شکل 4ـ1ـ مواد تشکیل شده در احتراق ناقص

H O HO 2 2 + →

C O CO + →2 2

CH O CO H O 42 22 +→ + 2 2

C H O CO H O 8 18 2 2 2 +→+

3 9

2

C H O CO H O 26 2 2 2 +→ +

7 2 3

2

جدول 1ـ1ـ معادالت احتراق 

شکل 5ـ1ـ محفظۀ احتراق 

کیفیت احتراق بســتگی زیادی به شکل محفظۀ احتراق 

دارد. جدارۀ ســیلندر، که دیوارة احتراق را شــکل میدهد، 

همواره به صورت استوانه­‌ای است ولی کف پیستون گاهی به 

صورت تخت و گاهی به صورت کروی اســت )شکل5-1 )و 

بیشتربه شکل سرسیلندر بستگی دارد.قسمت باالی محفظۀ احتراق را نیز سرسیلندر تشکیل 

میدهد. سرسیلندر به شکل تخت, شیبدار، هاللی یا کروی 

میباشــد تا باعث گردش و اختالط کامل ســوخت و هوا 

گردد.

2ـ1 آالینده­‌ها و انواع آنها 

در چند سال گذشــته دانش ما نسبت به مسائل زیست 

محیطــی به طور چشــمگیری افزایش یافته و با اســتفاده 

از این دانش، اطالعات ما نســبت بــه عوامل تخریب کنندة 

محیط زیست بیشتر شده است.

یکــی از این منابع آلوده کنندۀ هــوا، احتراق حاصل از 

سوختهای فســیلی، بهخصوص مشــتقات نفتی است که 

امروزه جهت ســوخت اصلی صنایع، گرمایش سیستمهای 

مسکونی و خودروها به کار میرود.

با توجه به رشــد و توسعة شــهرها و هم‌­چنین افزایش 

جمعیت، شــرکتهای خودروساز روزبهروز در تالشاند تا با 

تولید بیشــتر نیاز روزافزون بشــر را به خودرو پاسخ دهند. 

در کنــار این تالش و با توجه به دانــش و قوانین بازدارنده 

و حمایتی از محیط زیســت، خودروســازها در تالشاند تا 

آالیندههای خروجی خودروهــا را کاهش دهند. این امر در 

طراحی خودروها تأثیر به ســزایی داشــته و به تغییراتی در 

سیســتمهای سوخت رسانی گذشــته )کاربراتوری( و امروز 

)انژکتوری( منجر گردیده است.

در خودروهای کنونی سیستمهای هوشمند الکترونیکی 

جهت کنترل دقیق ســوخت در خودروهــا طراحی و نصب 

شده است. به طور کلی آالیندههای در خودرو را میتوان به 

چند دسته تقسیم نمود جدول)2ـ1 .)

1 -آالیندههای هوا )شکل 6 ـ1 )

2 -آالینده‌­های صوتی

3 -آالینده­‌های مایعات مصرفی در خودرو

4 -آالینده­‌های جامد

در این مبحث گازهای آالیندة حاصل از احتراق بررسی 

میشود. 

آالیندههای 

هوا 

1 -گازهای حاصل از تبخیر سوخت

2 -گازهای کارتل

3 -گازهای خروجی از اگزوز

4 -گازهای مبرد

آالیندههای 

صوتی

1 -صدای ناشی از احتراق سوخت

2 -صدای ناشی از حرکت خودرو

3 -صدای بوق

آالیندههای 

مایعات 

مصـرفی در 

خودروها

1 -روغن‌­ها )موتور، جعبهدنده و ...(

2 -مایع خنک کننده

3 -مایع شیشه­‌شوی

4 -مایع ترمز و هیدرولیک

‌­5 -سوختهای سنگین )گازوئیل( 

آالیندههای 

جامد

1 -فیلترهــا )روغن، ســوخت، هوا، 

ســپراتورها، کاتالیســت، سیستم 

تهویه اتاق، مایــع هیدرولیک، مایع 

ترمز( 

2 -الســتیک )ذراتحاصــلاز 

اصطکاک چرخ­‌ها با سطح جاده( 

3 -قطعــات منفصــل از خــودرو 

)آهنیها، غیرآهنیها، غیرفلزیها( 

4 -رنگها

ّ شکل 6ـ1 چهار منبع احتمالی آلودگی جوی ناشی از اتومبیل ￾‌جدول 2ـ1 انواع آالیندهها در خودروها 

20 %سوخت تبخیرشده )بخارها(

20 %بخش 

هیدروکربن ازکارتل

60 %هیدروکربن، کربن 

منوک-1 گازهای آالینده حاصل از احتراق 

تغییــرات آب و هوایــی، که با پدیدۀ گرم شــدن زمین 

شــناخته میشــود، یکی از بزرگترین تهدیدهای زیســت 

محیطی است که جهان امروز با آن روبهروست.

گازهای خروجی اگزوز همان گازهای تولید شــده در اثر 

احتراقاند. مهمترین محصوالت احتراق کامل، گاز دیاکسید 

کربن ) CO2 )و بخار آب اســت، کــه کم ضرر یا بیضررند. 

ً ولی عمال در گازهــای خروجی اگزوز، مواد دیگری همچون 

منواکســید کربن )CO ،)هیدروکربن )HC ،)اکســیدهای 

نیتروژن ) NOx ،) اکسیدهای گوگــرد ) SO2 )و ذرات ریز 

)PP )وجــود دارند. میزان این آالیندهها بیشــتر به فناوری 

وسیلة نقلیه، نوعسوخت و چگونگی نگهداری از آن بستگی 

دارد شکل )7ـ1.)

کیفیت ســوخت مورد اســتفاده در خودرو نیز به مقدار 

دیزل

گاز مایع

گاز شهری

شکل 7ـ1ـ مقایسه آالیندگی در سوخت های مختلف

خیلی زیاد برکیفیت احتراق و میزان مواد آالیندهای که تولید میشود تأثیر میگذارد.

عوامل دیگری مانند روش رانندگی، شرایط رانندگی و دمای محیط نیز بر انتشار آالینده‌­ها مؤثر است.

سازندگان موتور برای کاهش آالیندگی خودرو بر چهار عامل اصلی متمرکز شدهاند. 

- استفاده از یک سیستم سوخترسانی و جرقة دقیق و قابل اطمینان 

- کاهش آالیندگی گازهای خروجی اگزوز به وسیلة مبدل کاتالیزوری 

- بازیابی هیدروکربنهای نسوختة داخل محفظۀ موتور 

- جذب بخار سوخت از مخزن سوخت )باک( 

4ـ1 استانداردهای بین‌­المللی کنترل آالیندهها 

استانداردهای یورو در اروپا تصویب گردید و تمام کشورهای جهان موظف به رعایت آن هستند، )جدول 3ـ1 .)

آرژانتین

استرالیا)گاز(

استرالیا)دیزل(

برزیل

روسیه کلمبیا

ویتنام

سنگاپور)گاز(

سنگاپور)دیزل(

هنگ‌کنگ

مکزیک

چین )گاز(

چین )دیزل(

هند )عمومی(

هند )ده شهر(

کره)گاز(

کره )دیزل(

تایلند

‌­جدول 3ـ1ـ برنامه زمانبندی استانداردهای یورو برای کشورهای مختلفدر ســال 1992 محــدودة مجــاز آالیندههای خروجی 

یــورو 1( EuroI )برای خودروها مطرح شــد و نتیجة آن 

تکنیکها و فنون پیشــرفته مهار آالیندهها بود. در سالهای 

1997 و 1998 محدودیتهــای ســختگیرانهتر آالیندگی 

یورو2( EuroII )با توجه به نوع وســیلة نقلیه الزامی شد. 

در ســال 2001 میالدی اســتاندارد یورو 3( EuroIII)و 

سپس در ســال 2006 اســتاندارد یورو 4( Euro4 )و در 

سال 2008 میالدی استاندارد یورو 5( Euro5) به تصویب 

رسید شکل )8ـ1 .)

هر یک از این استانداردها نسبت به استانداردهای قبلی، 

شده است. ￾‌شــرایط ســختگیرانه­‌تری در مورد گازهای آالینده تعریف 

طبق نمودارهــای مربوط به این اســتانداردها، حداکثر 

مقــدار مجاز گازهــای آالینده خطرناک مشــخص گردیده 

اســت. در شــکل )٩ـ1 )حداکثر مقدار مجاز گازهای HC

CO ،NOx ، و ذرات ریز (p.p(PMتولید شــده براساس 

قدرت موتور برحسب گرم به ازای هر کیلووات ساعت قدرت 

موتــور )kwh/g ) بیان شده است.

)Fuel( سوخت 1-5

به منظور ایجاد قدرت درون موتور، الزم است که درون 

ســیلندرها، مادهای محتــرق گردد و در اثر ایــن احتراق، 

مقداری انرژی آزاد شود. به مادهای که درون سیلندر محترق 

میگردد، سوخت )Fuel )می­‌گویند.

سوختهای متداول مورد اســتفاده در خودروها، بنزین، 

گازوئیل و گاز اســت. در برخی موارد از سوختهای دیگری 

چون الکل، زغال سنگ )قطران زغال سنگ( استفاده میشود.

کلیۀ این ســوختها، به سوختهای فســیلی شهرت دارند. 

امروزه در مراکز تحقیقاتی به دنبال یافتن سوختهای دیگری 

هستند که قابلیت جایگزینی با سوختهای فسیلی را داشته 

باشــند. یکی از این سوختهای جدید، هیدروژن است که از 

آن در موتورهای هیبریدی استفاده میشود.

اکثر سوختهای مورد استفاده در خودروها جزء مشتقات 

نفــت خاماند که از طریــق حفاری از زیرزمین اســتخراج 

میشود شکل )10ـ1.)

Euro5

شکل 8ـ1ـ مقادیر مجاز NO ، PM در استاندارد یورو

شکل 9ـ1ـ مقادیر گازهای آالینده خطرناک تولید شده 

براساس قدرت موتور

بنزین

نفت سفید

نفت خام

گازوئیل

روغن

شکل 10ـ1 برج تقطیر نفت خاماز تقطیــر نفت خــام در درجة حرارتهــای مختلف، 

سوختهای مورد اســتفاده در خودروها و روغنها به دست 

میآید که به صورت هیدروکربنهای مختلف هستند. یعنی 

مولکول آنها از اتم هیدروژن و کربن تشکیل گردیده است. 

معروف­‌ترین این ترکیبات خانوادة آلکانها هستند. این مواد 

جزء هیدرکربن­‌های سیر شدۀ خطی محسوب میشوند و از 

فرمول عمومی ) +2 n2 Hn C )پیروی میکنند )جدول 4ـ1 .)

چهار مادۀ اول در دماهای معمولی بصورت گاز، شــش 

مــادۀ بعدی بهصورت مایع و از آلکان یازدهم به بعد بصورت 

جامد هستند.

 )Gasoline( بنزین 1-5-1

متداول­‌ترین ســوختی که در خودروها مورد اســتفاده 

قرار می‌­گیرد، بنزین اســت. بنزین ترکیبی از پنتان، هگزان، 

هپتان، اکتان، نونان و دکان است. شکل 11ـ1 نشاندهندة 

یک جایگاه توزیع بنزین است.

 بنزین از طریق روش کراکینگ )شکســتن مولکولهای 

هیدروکربنهای ســنگین( و روش پلی مریزاسیون) ترکیب 

اتمهای کوچک( تولید میشود.

C 37 درجه شــروع 

تبخیر بنزین در دماهای باالتر از °

میشود و آخرین مادهای که از بنزین تبخیر میشود، دکان 

با نقطۀ جوش 204 درجه اســت. بنزین مناسب برای موتور 

خودرو باید دارای مشخصات زیر باشد:

ّاریت مناسب )سهولت تبخیر(

1ـ فر

2ـ مقاومت در برابر انفجار )شکل12ـ1 )

3ـ عدم تشکیل رسوب در سیستم سوخترسانی

4ـ جلوگیــری از زنگ زدن قطعات فلزی در سیســتم 

سوخترسانی

5ـ جلوگیــری از یخ زدن بنزیــن در بدنۀ دریچة گاز و 

سیستم سوخترسانی

6ـ پــاک کنندگی )اجزای مدار سوخترســانی پاکیزه 

بماند(

7ـ دارای رنگ قابل شناسایی

جدول 4ـ1ـ ترکیبات خانوادۀ آلکانها 

فرمول n ردیف نام آلکان

شیمیایی

وضعیت در 

دمای معمولی

1 متان 1 گاز CH4

2 اتان 2 گاز C2

H6

3 پروپان 3 گاز C3

H8

4 بوتان 4 گاز C4

H10

5 پنتان 5 مایع C5

H12

6 هگزان 6 مایع C6

H14

7 هپتان 7 مایع C7

H16

8 اکتان 8 مایع C8

H18

9 نونان 9 مایع C9

H20

10 دکان 10 مایع C10H22

11 آندکان 11 جامد C11H24

12 دودکان 12 جامد C12H26

شکل 11ـ  1 جایگاه پمپ بنزین

نسبت تراکم

اکتان

شکل 12ـ1 ارتباط عدد اکتان با نسبت تراکممهم­‌ترین مشــخصۀ بنزین مقاومت در برابر خودسوزی 

و اشــتعال خودبهخود است. هر قدر عدد اکتان بنزین باالتر 

باشــد، تمایل آن به خودسوزی کمتر خواهد بود و اگر عدد 

اکتان پایین باشــد، امکان متراکم نمودن بیشــتر آن وجود 

ندارد. و برعکس هرچه عدد اکتان باالتر باشد، قابلیت تراکم 

بیشتری را دارد )شکل 13ـ1 .)

 )Gas oil( گازوئیل 1ـ5ـ2

گازوئیل نیز همچون بنزین از پاالیش نفت خام بهدست 

می­‌آید. گازوئیل ترکیبی از هیدروکربنهای مختلف است که 

C 204 شــروع میشود و آخرین مادۀ

تبخیر آن از دمای °

آن در دمای 342 درجه تبخیرمیگردد.

برعکس بنزین، گازوئیل به دلیل نقطة جوش باال، تمایلی 

به تبخیر ســریع ندارد. ولی قابلیت خودسوزی گازوئیل زیاد 

است و در اثر تراکم به ســرعت مشتعل میشود. زمان بین 

پاشــش ســوخت و شــروع احتراق را زمان تأخیر احتراق 

میگویند. عدد ســتان بیانگر میزان این تأخیر است. هرقدر 

عدد ستان بیشتر باشد، زمان تأخیر در شروع احتراق کمتر 

میشــود و احتراق ســریعتر رخ خواهد داد )شکل 13ـ1 .)

قابلیت ســریع ســوختن در موتورهای دیــزل یک مزیت 

محسوب میشود. 

)LPG( 1

3ـ5ـ1 گاز مایع

گاز مایــع ترکیبی از گاز بوتان و گاز پروپان اســت. این 

ترکیب در دمای معمولی به صورت گازاســت. ولی هنگامی 

که این گاز در مخازن تحت فشار، )در حدود 8 آتمسفر( قرار 

گیرد به مایع تبدیل میشود.

یکی از محاسن گاز مایع مقدار نامی عدد اکتان آن است 

که از 100 باالتر اســت. در نتیجه، موتور گازســوز میتواند 

نسبت تراکم بزرگتری داشته باشد و با توان و بازده بیشتری 

کار کنــد. گاز مایع در محفظۀ احتراق نیز تمیز میســوزد 

)شکل 14ـ1.)

4ـ5ـ1 گاز طبیعی فشرده )CNG )

گاز طبیعی، همان گازی اســت که در هنگام استخراج 

100

80

30

50

درجه ستان

درجه اکتان

سرعت اشتعال

تراکمپذیری

شکل 13ـ1 باال بودن عدد ستان باعث کاهش زمان تأخیر در 

شروع اشتعال میگردد. 

شکل 14ـ1 سیستم سوخترسانی گاز خودروگاز متان ) CH4 )تشــکیل گردیده و مابقی آن شــامل گاز ￾‌نفت از چاه خــارج میگردد. بیــش از 80 %گاز طبیعی از 

اتان ) 6 H2 C )است. این همان گازی است که بهصورت گاز 

شهری در خانه­‌ها مورد استفاده قرار میگیرد.

ً 113 اســت. باال 

تقریبا) CNG)1

عدد اکتان گاز طبیعی

بودن عدد اکتان به اســتفاده از نســبت تراکمهای باالتری 

در موتورمنجر میشود. شکل )15ـ1 )اجزای اصلی سیستم 

سوخترسانی در موتور گازسوز را نشان میدهد.

)Alcohol( الکل 1ـ5ـ5

الکل نیز از سوختهایی است که گاهی به عنوان مکمل 

بــه بنزین اضافه میشــود )10 %الــکل، 90 %بنزین بدون 

ســرب( اگر بیــش از 10 %الکل به بنزین اضافه شــود باید 

سیستم ســوخت رسانی را اصالح کرد تا موتور بتواند با این 

نوع سوخت کار کند. برای مصرف الکل خالص باید از نسبت 

هوا ـ سوخت 1:9 استفاده کرد. )نسبت هوا ـ سوخت مطلوب 

)ایدهآل( برای مصرف بنزین خالص 1 :7/14 است.(

الکل را میتوان از شکر، غالت، زغال سنگ، چوب، کود، 

زباله و سایر مواد آلی تهیه کرد )جدول 5ـ1 .)

 .است C H OH n (n ) 2 1+ شیمیایی فرمول دارای الکل

)Fuel System(مدارسوخترسانی 1-6

مدار سیستم سوخترسانی اتومبیلهای بنزینی با توجه 

به سیســتم اختالط سوخت و هوا )کاربراتوری ـ انژکتوری( 

شامل اجزا و قطعات زیراست )شکل 16ـ1 .)

1ـ مخزن سوخت )باک( برای ذخیره­‌سازی سوخت؛

2ـ دستگاه اندازهگیری میزان سوخت موجود در مخزن؛

3ـ لوله‌­های انتقال سوخت بین مخزن و موتور؛

5 ـ پمپ ســوخت، برای ارســال ســوخت از مخزن به ￾‌4ـ فیلترها و پاککنندههای سوخت و هوا؛

کاربراتور. )کانال توزیع سوخت و انژکتورها(

6 ـ کاربراتور)انژکتــور( برای تنظیم و اختالط ســوخت 

مورد نیاز موتور در شرایط متغیر.

1- CNG: Compressed Natural Gas

شکل 15ـ1ـ سیستم مخلوطکننده سوخت گاز با هوا 

جدول5ـ1ـ انواع الکلهای متداول 

فرمول n ردیف نام آلکان

شیمیایی

CH3 1 متانول)عرق چوب( 1

OH

C2 2 اتانول)الکل معمولی( 2

H5

OH

3 پروپانول 3 C3

H7

OH

4 بوتانول 4 C4

H9

OH

شکل 16ـ1ـ مدار سوخترسانی اتومبیل7ـ مانیفولد گاز برای عبور هوا و سوخت مخلوط شده؛

8ـ سیستم اگزوز برای تخلیۀ گازهای حاصل از احتراق؛

:)Fuel Tank( سوخت مخزن 1ـ6ـ1

برای تأمین ســوخت موتور اتومبیل، مخزن سوختی از 

ً

جنس فلز یا پالستیک ســاخته میشود. این مخزن معموال

حجمی برابر با مصرف حدود )500 ـ400 )کیلومتر را دارد.

برای افزایش ایمنی، بدنۀ مخزن ســوخت باید به اندازة

کافی، مقاوم و محکم ساخته شود )شکل 17ـ1 .)

در جانمایی محل نصب مخزن سوخت، مواردی از قبیل 

مسیر سوخت‌­رســانی، محل قرارگیری سایر اجزای خودرو 

مســائل ایمنی خودرو در هنگام تصادف باید در نظر گرفته 

شود.

مخزن ســوخت یک ورودی دارد که به در مخزن متصل 

است. این در ورودی و لولۀ متصل به آن، به منظور سوخت­

گیری و پر کردن مخزن در جایگاههای ســوخت تعبیه شده 

است.

در مسیر لوله یک صافی توری شکل وجود دارد، تا از ورود 

ذرات شــناور به مخزن جلوگیریکند. در بعضی از خودروها 

یک شیر یک‌طرفه در مسیر لوله نصب شدهاست تا در هنگام 

واژگون شدن خودرو، مانع خروج سوخت از مخزن گردد.

یــک لولة خروجی )در بعضی از مخزنها یک پمپ روی 

لولۀ خروجی، درون باک نصب میشــود( کمی باالتر از کف 

مخزن قرار می­‌دهند، تا از انتقال رســوبات و ذرات تهنشین 

شــده در کف مخزن، به مدار سوخترسانی جلوگیری شود 

)شکل 18ـ1.)

به منظــور اند­‌ازهگیری و تعیین ســوخت موجود درون 

مخزن )شــکل19ـ1 ،)نیاز به یک سیســتم اند‌­ازهگیری در 

داخل مخزن و یک نشانگر )عقربهای یا دیجیتال( بر روی پانل 

جلوی داشبورد نیاز است. عالوه بر آن یک چراغ نشان دهندۀ 

حداقل سوخت بکارگرفته میشود. در این دستگاهعامل یک

ترمیستور، یک چراغ اخطار و یک رله است. 

لولة هوا درب مخزن سوخت 

لولة ورودی 

سیستم نشاندهنده

پمپ سوخت

شکل 17ـ  1 مخزن سوخت

لوله هواکش ارسال سوخت

لوله ورودی

تیغههای ضد تالطم

نشاندهنده پمپ سوخت

برگشت سوخت

پیچ تخلیه

لوله سوخت 

ارسالی

شکل18ـ1 اجزای مخزن سوخت

شکل19ـ1 مدار الکتریکی نشاندهنده سوختترمیســتور، مقاومت متغیر حرارتی است که مقاومت آن 

با افزایش درجۀ حرارت کاهش می­‌یابد. هرگاه ترمیستور در 

بنزین غوطهور باشد، خنک میماند و مقاومت الکتریکی آن 

زیاد میشــود. . وقتی سوخت مخزن کاهش یابد، ترمیستور 

گرم میشود و با عبور جریان رله مدار را وصل میکند و چراغ 

اخطار با حداقل سوخت روشن میشود. لولة دیگری در باک

نصب شــده است که سوخت برگشتی از مدار سوخترسانی 

2ـ6ـ1 دستورالعمل پیاده و سوار کردن ￾‌را به مخزن برمیگرداند )شکل 20ـ1 .)

مخزن سوخت

وسایل موردنیاز:

ـ خودرو کامل )شکل 21ـ1)؛

ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو؛

ـ تجهیزات ایمنی؛

ـ ابزار عمومی؛

ـ پمپ و مخزن هوای فشرده

شکل 20ـ1 مدار برگشت سوخت مخزن 

زمان: 4 ساعت

شکل 21ـ1 خودرو کامل روی باالبکات ایمنی

ـ اگر مخزن سوخت دارای نشتی یا سوراخ باشد باید به 

سرعت توسط افراد متخصص بازسازی شود.

ـ بقایای ســوخت حتی در مخزن خالی به سرعت با هوا 

مخلوط می ِ شــود و قابل انفجار اســت. در مخزن را پس از 

تخلیه در طول عملیات باز بگذارید.

آزمایش کنید.￾‌ـ آببنــدی مخزن را با هــوای فشــرده و کف صابون 

کار پی­‌شبینی و آماده به‌کار کنید. )شکل 22ـ1‌-

 .)تجهزات آتشنشانی )کپسول استاندارد( در نزدیک محل 

ـ درشرایط زیر نیاز به پیاده کردن، تعمیر و تمیزنمودن 

مخزن سوخت است:

1ـ سوراخ شدن مخزن سوخت.

2ـ تجمع رســوبات )به نحوی که پمپ ســوخت نتواند 

مکش کند. 

3ـ آسیب دیدن مخزن در اثر برخورد با اجسام خارجی.

پیاده کردن مخزن سوخت:

ِ ـ در صندوق عقــب )و در صورت نیاز، صندلی عقب( را 

بردارید )شکل 23ـ1 .)

ـ اگر لولۀ اگزوز مزاحم است قسمت انتهایی را باز کنید 

)شکل 24ـ1 .)

شکل 22ـ1 کپسول آتشنشانی استاندارد

شکل 23ـ1 مخزن سوخت از داخل صندوق عقب اتصاالت الکتریکی واحد اندازهگیری ســوخت را جدا 

کنید.

ـ لوله ورودی، خروجی و برگشت سوخت را جدا کنید.

ـ پیچهای دور مخزن سوخت را باز کنید) شکل 25ـ1 )

ـ مخزن سوخت را پیاده کنید.

ـ سوخت باقیمانده در مخزن را خالی کنید.

ـ رســوبات مخزن را با اســتفاده از رسوبزدای مناسب 

پاک کنید.

ـ مخزن را شستوشــو دهید و آن را با هوای فشــرده 

خشک کنید.

نصب مخزن سوخت

پس از رفع عیب مخزن بهوسیلة افراد متخصص و پس از 

شستشــو و خشک کردن مخزن با هوای فشرده، آن را آماده 

نصب کنید) شکل 26ـ1 .)

ـ مخزن را از نظر نشتی آزمایش کنید.

ـ عملیات نصب مخزن عکس عملیات پیاده کردن است.

ـ در طی عملیات، ضمن اجــرای مقررات ایمنی، نکات 

مربوط به آن ً ها را کامال رعایت کنید.

ـ پس از نصب کامل مخزن، اتصاالت و لولههای ورودی 

ً درون آن بریزید )شکل 27ـ1 .)

و خروجی سوخت را مجددا

لولههــای انتقال ســوخت از فلــز، پالســتیک و یا از ￾‌3-6-1 لولههای سوخترسان

الســتیکهای مقاوم در مقابل خوردگی مواد نفتی ساخته 

میشوند.

در صــورت اســتفاده از لولههای فلزی )فــوالد، مس، 

آلومینیم( باید از اتصاالت مطمئن مخروطی و یا مشابه آنها 

اســتفاده نمود.) شــکل 28ـ1 )تا از احتمال هرگونه نشتی 

جلوگیری شود.

شکل 25ـ1 باز کردن پیچهای دور باک

شکل 26ـ1 مخزن سوخت آماده نصب

شکل 27ـ1 مخزن نصب شده و آماده سوخت­‌گیری

28ـ1 اتصاالت و لولههای انتقال سوخت