62
شکل 157ـ 1
شکل 158ـ 1
زمان: 2 ساعت
شکل 159ـ 1
دود مانیفولد 1-18-1
مانیفولد دود بــه منزلة هدایت کنندة گازهای خروجی
ناشی از احتراق است.
گازهای خروجی کلیة سیلندرها، پس از عبور از مجرای
مربوط، درون مانیفولد به یکدیگر میپیوندند و به ســمت
لولۀ اگزوز هدایت میگردند. مانیفولد دود الزم است تحمل
ً آن را از
دمای زیاد گازهای خروجی را داشــته باشد، معموال
چدن میسازند.
مانیفولد دود نیز مانند مانیفولد هوا بر روی سرسیلندر
2-18-1 لوله و منبع اگزوز نصب میگردد )شکل 157ـ1. )
پس از بههم پیوســتن گازهای خروجی ســیلندرها در
داخل مانیفولد، الزم است که این گازها از طریق یک لوله به
سمت منبع اگزوز و از آنجا به محیططبیعی هدایت شوند. به
این منظور یک لولۀ فلزی طراحی گردیدهاست که مانیفولد
دود را بــه منبع اگزوز متصل می‌کنــد. که به آن لولۀ اگزوز
گفته میشود )شکل158ـ1. )
این لوله برحســب طول و شــرایط عبور تا منبع اگزوز
یک تکه یا دو تکه اســت. در صورتیکه موتور دارای سیستم
توربوشارژ باشــد، این سیســتم بین مانیفولد و لولۀ اگزوز
نصب میشــود. وظیفۀمنبع، کاهش صدا و سرعت گازهای
خروجی اســت. در صورت نصب کاتالیست میزان آالیندگی
گازهای خروجی کاهش می یابد.
3-18-1 دستورالعمل پیاده و سوارکردن
مانیفولد دود
وسایل الزم:
ـ خودرو کامل یا موتور نصبشده روی پایه )شکل159ـ1 )
ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو
ـ ابزار عمومی
ـ تجهیزات ایمنی
63
نکات ایمنی
قبــل از انجام کار، کابل اتصال بدنــه )منفی( باتری را
قطع کنید.
ـ بگذارید موتور ک ً امال خنک شود.
ـ تجهیزات ایمنی را در دسترس کامل قرار دهید.
مراحل پیاده کردن مانیفولد دود عبارتاست
از:
ـ پیچهای اتصال ســپر حرارتی بــه مانیفولد دود را باز
کنید و سپر حرارتی را خارج کنید.
ـ مهرههای اتصال مانیفولد دود به لولۀ اگزوز را باز کنید
)شکل 160ـ1 .)
)برای انجام این مرحله الزم اســت خودرو را روی باالبر
بگذارید و یا به وســیله‌ای جک آنرا باال ببرید تا به پیچهای
اتصال گلویی لولۀ اگزوز دسترسی پیدا شود.(
ـ پیچ و مهرههای اتصال مانیفولد دود به سرســیلندر را
باز کنید )تعدادی از مهره‌ها از زیر خودرو و بقیه از باال قابل
دسترسی هستند( )شکل 161ـ1. )
ـ مانیفولد دود و واشر آن را از سر سیلندر جدا کنید.
ـ مانیفولــد دود از نظر ترک، شکســتگی و تاب کنترل
کنید. مراحل سوار کردن مانیفولد دود عکس مراحل پیاده
کردن آن است )شکل 162ـ1. )
دقت کنید:
هنگام ســوار نمودن مانیفولد دود، از واشر مانیفولد و
واشر گلویی نو استفاده کنید.
شکل 160ـ1
شکل 161ـ1
شکل 162ـ1
64
آزمون پایانی )1 )
١ـ اگر فرمول شیمیایی سوخت +2 n2 Hn C باشد محصول احتراق چه خواهد بود؟
)n )CO nH O HC −++ 2 2 1 )ب nco )n )H O + + 2 1 )الف
)n )CO )n )H O HC − +− + 2 2 2 12 )د nco )n )H O no ++ + 2 1 )ج
2ـ با توجه به تصویر، احتراق در چند مرحله صورت میپذیرد؟
الف( 2 مرحله ب( 3 مرحله
ج( 4 مرحله د( 5 مرحله
3ـ آالیندههای خودرو به چند دسته تقسیم میشوند؟
الف( گازها، مایعات، جامدات
ب( گازهای خروجی،صدا، مایعات، جامدات
CO2 ،HC ، H O2 ،CO )ج
د( گازهای خروجی، مایعات تعویض شونده، صدا
4ـ هپتان از تولیدات پاالی‌شگاهها جزء کدام خانواده است واز آن در ترکیب چه نوع سوختی استفاده میشود؟
الف( پروپان، گاز، بنزین ب( الکان، مایع، بنزین
ج( هگزان، مایع، گازوئیل د( الکان، گاز، گازوئیل
5ـ مهمترین مشخصه بنزین چیست و افزایش آن موجب افزایش چه پارامتری خواهد شد؟
الف( اکتان، افزایش مقاومت در برابر خودسوزی ب( اکتان، کاهش مقاومت در برابر خودسوزی
ج( ستان، کاهش زمان تأخیر در اشتعال د( ستان، افزایش زمان تأخیر در اشتعال
6ـ عدد اکتان گاز طبیعی)CNG )چهقدر است؟ و چه مزایایی دارد؟
الف( 110 ،استفاده از نسبت تراکم باالتر ب( 113 ،استفاده از نسبت تراکم پایینتر
ج( 113 ،استفاده از نسبت تراکم باالتر د (110 ،استفاده از نسبت تراکم مفیدتر
7ـ یک کاربراتور ونتوری متغیر را پیاده کنید و پس از تفکیک قطعات گزارشهای زیر را تهیه کنید.
الف( نام قطعات ب( وضعیت قطعات ج( عملکرد بعد از تعمیر
8ـ یک کاربراتور ونتوری ثابت را از روی موتور پیاده کنید و به سؤاالت زیر را پاسخ دهید.
الف( نوع کاربراتور ب( اجزا و ساختمان کاربراتور ج( تنظیمات کاربراتور
9ـ مدار ساسات یک کاربراتور ونتوری ثابت را بررسی کنید.
الف( نوع سیستم عملکردی ساسات ب( اجزاء سیستم
ج( تنظیمات د( عملکرد پس از تعمیر
ً آن را نصب کنید.
10ـ مجموعة هواکش کاربراتور و مانیفولد گاز را پیاده و پس از بررسی مجددا
11ـ سیستم تخلیه گازهای سوخته شده )دود( را بررسی، پیاده و سوار کنید.
67
66
پیشآزمون
1 -نام پنج سنسور و سه عملگر در سیستم سوخترسانی انژکتوری را بنویسید.
2 -نام قطعات مشخص شده در شکل زیر را بنویسید.
3 -روش‌های پاشش سوخت در سیستم انژکتوری بنزینی را بنویسید.
4 -پمپ بنزین از نظر محل قرارگیری به چند نوع تقسیم‌بندی میشود؟
5 -نام قطعات مشخص شده در شکل زیر را بنویسید.
6 -روش‌های کنترل سیستم آالیندگی را نام ببرید.
1 2
3
4
سنسورها
1
2
3
4
67
66
1-2 ساختمان سیستم الکترونیکی پاشش بنزین
2
1 در اکثر خودروها شامل سیستم تغذیه سوخت
سیستم الکترونیکی پاشش بنزین
5 می‌باشد .)شکل1-2)
و سیستم کنترل آالیندگی
4
، سیستم کنترل هوای ورودی
3
سیستم جرقه
سیستم الکترونیکی پاشش بنزین عملکرد موتور را برای شرایط زیر کنترل میکند:
ماکزیمم قدرت خروجی موتور
مصرف سوخت کم
کاهش آالیندگی گازهای خروجی موتور
بهبود روشن شدن موتور در هوای سرد
بهبود قابلیت رانندگی
شکل1-2 -نمای کلی سیستم الکترونیکی پاشش بنزین
میتوان سیستم الکترونیکی پاشش بنزین را مطابق با روش استفاده شده برای سنجش مقدار هوای ورودی به مانیفولد
ورودی به دو نوع تقسیم‌بندی نمود:
سنسور جریان هوا
سوپاپ EGR
انژکتور
سنسور موقعیت میل سوپاپ
استپرموتور
سنسور موقعیت
دریچه گاز
سنسور درجه
حرارت هوای
سنسور فشار بارومتریک ورودی
ورودی هوا
هواکش
ناک سنسور )سنسور خودسوزی(
سوپاپ PCV
به سمت باک
رگالتور فشار
سوخت
از
پمپ
بنزین
شیر برقی کنترل EGR
شیر برقی کنترل بخارات بنزین
کنیستر
کاتالیست کانورتور سنسور زاویه میللنگ
اکسیژن سنسور
سنسور درجه حرارت
مایع خنککاری موتور
1 - Electronic Fuel Injection 2- Fuel Supply System 3 - Ignition System
4 - Air Control System 5 - Emission Control System
69
68
2
)D-EFI( 1
1-1-2 -نوع کنترل فشار مانیفولد
در این نوع، مقدار خأل مانیفولد ورودی با استفاده از چگالی و حجم هوای ورودی اندازهگیری میشود )شکل2-2.)
شکل2-2 -سیستم الکترونیکی پا شش بنزین نوع کنترل فشار مانیفولد)EFI-D)
3
)L-EFI( هوا جریان کنترل نوع- 2-1-2
4سنجیده میشود )شکل3-2.)
در این نوع مستقیماً مقدار هوای ورودی به مانیفولد هوا به وسیلۀ یک اندازه‌گیر جریانهوا
شکل3-2-سیستم الکترونیکی پاشش بنزین نوع کنترل جریانهوا )EFI-L)
1 - Manifold Pressure Sensor 2 - D-Jetronic 3-L-Jetronic 4 - Air Flow Meter
EFI-D معادل کلمه Jetronic -D شرکت بوش آلمان می‌باشد کهD اول کلمه Druck به معنی فشارو Jetronic به معنایپاشش می‌باشد.
EFI-L معادل کلمه Jetronic -L شرکت بوش آلمان می‌باشد کهL اول کلمه Luft به معنی هوامی‌باشد.
انژکتور
سوئیچ استارت پردازشگر موتور
سنسورها دورموتور باتری
فیلتربنزین
باک بنزین
)پمپ بنزین داخل باک(
سنسور فشار مانیفولد رگالتور فشار سوخت
هواکش
پردازشگر
کنترل جریان هوا
دورموتور سنسورها
69
68
2-2 سیستم تغذیة سوخت
سیســتم تغذیه ســوخت برای رســاندن مقدار دقیق سوخت مورد نیاز و به منظور داشــتن بهترین باالنس قدرت بین
سیلندرها، مصرف سوخت اقتصادی و کمترین آالیندگی دودهای خروجی طراحی شده است.
1 ارسال
در سیســتم تغذیه سوخت سنســورهای مختلف تغییرات عملکردی موتوررا شبیه‌ســازی و به پردازشگر موتور
میکنند.
این وضعیت عملکردی عبارتند از:
فشار مانیفولد یا مقدار هوای ورودی
زاویة میللنگ
دورموتور
شتابگیری/کاهششتاب
دمای مایع خنک کننده موتور
دمای هوای ورودی به موتور و ....
پردازشــگر موتــور بــا اســتفاده از
سنسورهای مربوطه مقدار پاشش سوخت
را برای بهترین نســبت ســوخت و هوا در
وضعیتهــای عملکردی مختلــف موتور
کنتــرل مینمایــد. زمانی کــه وضعیت
عملکردی موتور تغییر پیدا میکند، تغذیه
سوخت به انــــدازه نیاز تنظیم میشود.
.)2-4شکل)
3-2 سیستم جرقه
برای داشــتن احتراق کامل، سیســتم
جرقه باید در زمان دقیق مخلوط ســوخت
و هــوا را محترق نماید. با تصحیح تایمینگ
ً فشــار مؤثر حاصل از
جرقه، گرما و نتیجتا
احتراق با موقعیت حرکت پیســتون تنظیم
میشود و در زمان صحیح انجام میگیرد.
پردازشــگر موتــور ســیگنالهایی از
سنســورهای مربوطه دریافــت و تایمینگ
جرقه را کنترل مینماید )شکل5-2.)
1 - Engine E.C.U
شکل 4ـ2ـ نمای کلی سیستم تغذیه سوخت
شکل5ـ2ـ نمای کلی سیستم جرقهزنی
پردازشگر گیربکس اتوماتیک
پردازشگر
موتور
کوئل جرقهA
سوئیچ جرقه
سنسور جریان هوا
سنسور درجه حرارت
هوای ورودی
سنسور فشار بارومتریک
سنسور زاویه میللنگ
سنسور سرعت خودرو
سوئیچ جرقه- ST
سنسور خودسوزی
)ناک سنسور(
سنسور درجه حرارت
مایع خنککاری موتور
سنسور موقعیت میل سوپاپ
سوئیج موقعیت دنده در گیربکس
)A/T(اتوماتیک
کوئل جرقهB
شماره سیلندر
به سمت دور موتور
پردازشگر
از پمپ موتور
رگالتور فشار بنزین
سوخت
به سمت
باک
انژکتور
سنسور جریان هوا یا سنسور
فشار مانی فولد
سنسور فشار بارومتریک
سنسور موقعیت دریچه گاز
سنسور زاویه میلسوپاپ
سنسور سرعت خودرو
سوئیچ جرقه- ST
سنسور خودسوزی
)ناک سنسور(
اکسیژن سنسوردر خودروهای
با کاتالیست کانورتور
پیچ تنظیم مخلوط سوخت
و هوا )درخودروهای بدون
کاتالیست کانورتور(
سنسور موقعیت میلسوپاپ
71
70
این سیگنال‌ها عبارتند از:
زاویۀ میللنگ
دور موتور
فشار مانیفولد یا مقدار هوای ورودی
دمای مایع خنککاری موتور و ...
4-2 سیستم کنترل هوا
این سیســتم، کنترل هوای دور آرام و هوای ورودی را در دور‌های مختلف موتور بر عهده دارد و مقدار جریان هوا را در
وضعیت‌های رانندگی به‌وســیله دریچه گاز کنترل مینماید. در دور آرام مقدار سرعت جریان هوای عبوری از طریق مجرای
فرعی مانیفولد و در زمانی که دریچه گاز کامالً بسته است توسط این سیستم تنظیم میگردد.
سیستم کنترل هوا سیگنال‌های مختلف از سنسورها را که تغییرات عملکردی را شبیه‌سازی نموده دریافت و در کنترل
مقدار هوای ورودی به‌کار میبرد.
این سیگنال‌ها عبارتند از:
دمای مایع خنک کاری موتور
روشن یا خاموش بودن کولر )C/A )و ...
پردازشگر موتور با استفاده از یک استپرموتور که جریان هوای عبوری از مسیر فرعی بر روی دریچه گاز یا مجرای فرعی
روی مانیفولد هوا، دور آرام موتور را تنظیم مینماید )شکل6-2.)
شکل 6ـ2ـ نمای کلی سیستم کنترل هوا
پردازشگر
موتور
به سمت مانیفولد
هوای ورودی
از سمت هواکش
استپرموتور
سنسور جریان هوا
سنسور فشار بارومتریک
سنسور موقعیت دریچه گاز
سنسور زاویه میللنگ
سوئیچ دمای کولر
سنسور سرعت خودرو
سوئیچ جرقه- ST
سوئیچ جرقه- IG
آلترناتور
کانکتور عیبیابی
سوئیچ فشار روغن فرمان هیدورلیک
سوئیچ موقعیت دنده در
گیربکس اتوماتیک
سوئیچ کولر)C/A)
سنسور درجه حرارت
مایع خنککاری موتور
پیچ تنظیم دور
11
در موتورهــای احتراق داخلی )بنزینی( الزم اســت که
قبــل از ورود جریان هوا به داخل ســیلندرهای موتور، هوا
با ســوخت، با نســبت معینی، مخلوط گردد. این عمل در
واحدی به نام کاربراتور انجام میپذیرد )شکل 61ـ1 .)
در کاربراتور با استفاده از یک ونتوری، سوخت بهصورت
ذرات معلق ریزی درمیآید که در هوا پخش شــده است. به
این عمل اتمیزه کردن ســوخت گفته میشود. با این روش
میتوان مخلوطی مناســب بهوجــود آورد. این مخلوط پس
ازخروج از محوطة ونتوری کاربراتور، توســط مانیفولد گاز
هدایت میگردد و از طریق ســوپاپ هوا، وارد فضای داخل
سیلندرها میشود تا در آنجا محترق گردد.
1ـ11ـ1 اصول کار کاربراتور
هنگامی که موتور کار میکند، پیستونهای آن با سرعت
زیاد باال و پایین میروند. در کورس پایین رفتن، حجم باالی
پیســتون به طور ناگهانی افزایش مییابد. در نتیجه فشــار
در باالی پیســتون از فشــار جو کمتر میگردد. با باز شدن
دریچــة گاز، هــوای خارج از طریق فیلتر هوا با ســرعت به
ســمت سیلندرها مکش میشــود. هوا پس از عبور از دهانۀ
کاربراتور وارد گلوگاه )ونتوری( میشــود. وقتی مولکولهای
هوا به این ناحیه میرســند با سرعت عبور نموده و فشار در
این ناحیه کاهش مییابد )شکل 62ـ1 .)
به علت افت فشار در ونتوری کاربراتور، فشار هوا سوخت
را از پیاله به ونتوری هدایت میکند.
شکل 61 ـ 1 نمای ساده یک سیستم سوخترسانی کاربراتوار
برای جلوگیری از نشت ســوخت در لولههای غیرفلزی
باید از رابطهای الستیکی فشاری و بست آببندی استفاده
نمود.
در لولههــای پالســتیکی اتصاالت به وســیله قطعات
مخروطی فشاری انجام میشود ) شکل 29ـ1 .)
4ـ6ـ1ـ دستورالعمل پیاده و سوار کردن
لولههای سوخترسانی
وسایل موردنیاز:
ـ خودرو کامل )شکل 30ـ1 )
ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو
ـ ابزار عمومی
ـ تجهیزات ایمنی
نکات ایمنی
قبل از باز کردن لولههای سوخت، مدار را از نظر بقایای
سوخت نشت یافته کنترل کنید.
دقت کنید در زمان پیاده کردن لولهها، )لولهها از قسمت
مخزن( ک ً امال مسدود شده باشد.
تجهیــزات ایمنــی را در دســترس قــرار دهیــد
)شکل 31ـ1. )
شکل29ـ1 لوله سوخت با بست آببندی کننده.
زمان: 2 ساعت
شکل 30ـ1 خودرو روی باالبر از قسمت زیرین
شکل 31ـ1 تجهیزات ایمنی در کنار خودرلولهها را از نزدیک شدن به منبع گرم و اشیاء تیز و برنده
دور کنید.
ـ بست لوله و نحوة آببندی شدن آنها را بررسی نمایید.
ـ در قســمت فشاری چنانچه اتصال ضعیف باشد، بنزین
نشت خواهد کرد.
در قســمت مکش )قبل از پمپ بنزین( چنانچه اتصال
محکم نباشد، هوا وارد مدار میشود )شکل 32ـ1. )
ـ بســت لوله را کنترل کنید تا از اتصال محکم بین لولة
الستیکی و لولة فلزی مطمئن شوید.
ـ اگر از اتصال مهره و ماسوره یا پیچ و مهره استفاده شده
است از دو آچار برای محکم کردن آن باید استفاده شود.
ـ لولــۀ ســوخت بــه پمــپ ســوخت را بــاز کنیــد.
)شکل 33ـ1 .)
ـ لولههای رفت و برگشت سوخت به مخزن را باز کنید.
ـ لولههــای سوخترســانی از مخزن تا پمپ ســوخت
را از قســمت زیرین اتومبیل، پس از باز کردن بســتهای
ـ لولۀ سوخت از پمپ تا کاربراتور را از پمپ جدا کنید.نگهدارنده، پیاده کنید ) شکل 34ـ1 .)
ـ لولۀ ســوخت از پمپ تا کاربراتــور را از کاربراتور جدا
کنید.
ـ لولۀ سوخت پمپ تا کاربراتوررا پیاده کنید.
ـ بست‌‌ها و اتصاالت لولهها را کنترل کنید.ـ لولهها را از نظر هرگونه آسیب دیدگی کنترل کنید.
ـ در صورت معیوب بودن لولهها و بســتها ، اتصاالت را
تعویض کنید.
شکل 32ـ1 اتصال لوله سوخت به پمپ
شکل 33ـ1 لولة سوخت از مخزن تا پمپ
شکل 34ـ1 لولههای سوخترسانی مخزن تا کاربراتو عملیات نصب لولههای سوخترســانی عکس عملیات
پیاده کردن آنهاست.
ـ پس از نصب لولهها، لولهها و اتصاالت را از نظر نشــتی
کنتــرل کنید و در صورت نشــتی آنها را با ابزار مناســب
محکم کنید.
7-1 -پمپ سوخت
اگر مخزن سوخت پایینتر از سطح موتور باشد الزم است
از یک پمپ برای ارســال سوخت به سیستم سوخترسانی
موتور استفاده شــود. )در موتور سیکلت اســتفاده از پمپ
سوخت بهدلیل باال بودن سطح مخزن نسبت به موتور، الزم
نیست( )شکل 35ـ1. )
پمپ سوخت باعث به جریان افتادن سوخت درون لولهها
میشود و سوخت را از مخزن به سوی سیستم سوخترسانی
هدایــت مینماید. محل قرارگیری، پمپ ســوخت در مدار
سوخترسانی، با توجه به نوع سیستم، عبارت است از:
الف( سیستم سوخترسانی کاربراتوری، که پمپ قدرت
خود را از حرکت و انرژی میل سوپاپ موتور میگیرد.
ب( سیســتم ســوخت رســانی انژکتوری: کــه نیروی
حرکتیخود را بهطور مســتقیم از موتور دریافت نمیکند و
یک موتور الکتریکی با اســتفاده از انرژی الکتریکی آنرا به
حرکت درمیآورد.
1-7-1 پمپ مکانیکی سوخت
پمپهای مکانیکی ســوخت در اکثــر خودروها از نوع
دیافراگمی است )شکل 36ـ1 .)
ساختمان پمپ سوخت دیافراگمی عبارت است از:
1 )دیافراگم، 2 )فنر دیافراگم 3 )ســوپاپهای یکطرفه
4 )اســتکانی و فیلتر 5 )اهرمبندی و شیطانک 6 )بدنة باال و
پایین پمپ.
ً از میل سوپاپ
این نوع پمپ نیروی خود را مستقیما
میگیرد.
شکل 35ـ1 مدار سوخترسانی موتور سیکلت
شکل 36ـ1 ساختمان پمپ سوخت دیافراگمیاصول کار این نوع پمپها به صورت:
الف( کورس مکش: وقتی‌کــه دایره خارج از مرکز میل
سوپاپ زیر شیطانک قرار گرفت، اهرم شیطانک دیافراگم را
به ســمت پایین می‌کشد و با افزایش حجم باالی دیافراگم،
فشار این منطقه از فشار جو کمتر می شود. بنابراین سوخت
از مخزن با فشــار جو و باز شدن سوپاپ یک‌طرفة ورودی به
این منطقه هدایت می شود. )شکل 37ـ1 )
ب( کورس ارســال: با رسیدن کورس بلند دایره خارج از
مرکز از زیر شــیطانک، اهرم شیطانک و در نتیجه دیافراگم
به باال حرکت می کند و ســوخت را از طریق ســوپاپ یک
طرفــة خروجی به ســمت کاربراتور هدایــت مینماید. در
صورتیکه پیاله کاربراتور خالی باشــد این سوخت به داخل
پیاله کاربراتور وارد میشود) شکل 38ـ1 .)
در صــورت پربودن پیاله، مجــرای ورودی آن در حالت
بسته اســت. پس این سوخت یا در مسیر متوقف میشود و
یا از طریق مدار برگشت، به مخزن یا مدار اولیه برمیگردد.
8-1 -دســتورالعمل پیاده و ســوار کردن،
عیبیابی و رفع عیب پمپ ســوخت مکانیکی
)دیافراگمی(
وسایل موردنیاز:
ـ خودرو کامل؛
ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو؛
ـ ابزار عمومی ؛
ـ ابزار کنترل دبی و فشار؛
ـ تجهیزات ایمنی ؛
شکل 37ـ 1 کورس مکش
شکل 38 ـ1 کورس ارسال
زمان: 2 ساعتکات ایمنی:
تجهیزات ایمنی را در دسترس قرار دهید.
ـ موجودی سوخت مخزن را بررسی کنید.
ـ بست لولهها و لولهها را کنترل کنید.
ـ فیلتر بنزین را از نظر گرفتگی آزمایش کنید.
اندازهگیری دبی و فشار پمپ:
ـ لولة بنزین کاربراتور را جدا کنید و انتهای آن را به ابزار
کنترل فشار وصل کنید.) شکل 39ـ1)
ـ موتور را راهاندازی کنید.
ـ فشــار اندازهگیری شــده را با مشخصات توصیه شده
مقایسه کنید.
ـ ابزار کنترل فشــار را پس از خامــوش کردن موتور با
رعایت نکات ایمنی جدا کنید.
ـ لوله سوخت را درون یک مخزن مدرج قرار دهید.
ً موتور را راهاندازی کنید.
ـ مجددا
ـ ســوخت ارسالی به وسیلة پمپ را در زمان یک دقیقه
اندازهگیری کنیــد. )مقدار مجاز حداقل 800 ســانتیمتر
مکعب باید در دور آرام باشد( ) شکل 40ـ1. )
ـ اگر دبی و فشــار پمپ از مقدار مندرج در دستورالعمل
کمتر است باید پمپ را پیاده و بررسی نمائید.
پیاده کردن پمپ سوخت:
ـ با رعایت نکات ایمنی به ترتیب زیر عمل کنید:
ـ لولۀ ورودیسوخت از پمپ را جدا کنید )شکل41ـ1 .)
ـ لولة برگشت سوخت از پمپ را جدا کنید.
شکل39ـ 1 کنترل پمپ
شکل 40ـ 1 کنترل دبی پمپ
شکل 41ـ 1 جدا کردن لولههالولۀ خروج سوخت را جدا کنید.
ـ پیچهــای پمــپ را بــاز و پمــپ را پیــاده کنیــد
)شکل42ـ1. )
ـ طریقة نصب پمپ عکس پیاده کردن آن است.
باز کردن و بستن پمپ سوخت
ـ اگر پمپ سوخت از نوع پرسی )غیرقابل تعمیر( نباشد
پیچهای دور پمپ را باز کرده و قســمت باالیی آن را از بدنه
اصلی جدا کنید.
ـ خار )خارهای( محور شیطانک را خارج کنید.
ـ شیطانک و اهرم آن را پیاده کنید.
ـ دیافراگم، اهرمبندی و فنر آن را پیاده کنید.
ـ سوپاپهای یکطرفه را جدا کنید.
ـ اجزای پیاده شده را بررسی کنید.
ـ ساییدگی در قطعات را کنترل و در صورت نیاز تعویض
کنید ) شکل 43ـ1 .)
ـ ســوپاپهای یک‌طرفــه را در صــورت معیوب بودن
تعویض کنید.
ـ نیروی فنر پمپ سوخت را آزمایش و در صورت معیوب
بودن تعویض کنید.
ـ کلیه واشرهای آببندی و عایق‌کننده را تعویض کنید.
بستن پمپ سوخت عکس مراحل باز کردن آن است .
ـ قبل از محکم کردن پیچهای دور دیافراگم، الزم است
شیطانک را به طرف پمپ فشار دهید تا دیافراگم در انتهای
کورس مکش خود قرار گیرد، سپس در این وضعیت پیچهای
دور دیافراگم را محکم کنید.
ـ خروجی پمپ بنزین را مســدود نمایید و با عمل پمپ
کردن فشار روی دیافراگم را باال ببرید. در این حال به نشتی
اطراف دیافراگم توجه کنید. اگر نشتی داشته باشد پیچهای
دور دیافراگم را محکم کنید.
ـ پمپ را روی موتور بهطوریکه شیطانک در باالی دایره
خارج از مرکز قرار گیرد، نصب کنید. )شکل44ـ1ـالف(پیچهای پمپ را با گشتاورتوصیه شده، محکم کنید.
ـ لولههــای ورودی ، خروجــی و برگشــت ســوخت را
روی پمپ نصب کــــرده و بســتهای آنها را محکم کنید
)شکل44ـ1ـ ب(.
ـ با راهاندازی موتور عملکرد پمپ را کنترل کنید.
9-1 فیلتر سوخت
فیلتر ســوخت وظیفه دارد ناخالصیهــا و ذرات معلق
موجود در ســوخت را به دام اندازد و از ورود آنها به سیستم
سوخترسانی و اتاق احتراق جلوگیری کند.
فیلتر سوخت به صورت یکپارچه بابدنه و یا جداشوندة
کاغذی ســاخته میشــود )شــکل 45ـ1 .)فیلترها را طبق
توصیه‌های کارخانۀ سازندۀ خودرو تعویض میکنند.
1-9-1 -دســتورالعمل تعویــض فیلتر
سوخت
وسایل الزم:
کتاب راهنمای سرویس خودرو
خودرو
فیلتر سوخت توصیه شده )شکل 46ـ1 )
ابزار عمومیدقت کنید:
ـ فیلتر ســوخت را پس از طی مســافت یا زمان تعیین
شده تعویض کنید.
ـ در صــورت تعویــض نکردن، فیلتر مســدود میگردد
و سوخترســانی به سیستم ســوخت موتور دچار اختالل
میشود.
ـ از فیلتر توصیه شده استفاده کنید.
ـ در زمان نصب فیلتر به فلشنشــان دهندة جهت ورود
و خروج سوخت که روی فیلتر حک شده است، توجه کنید.
با استفاده از دفترچۀ راهنما محل فیلتر سوخت را تعیین
کنید و در صورت ضرورت خودرو را به وسیلۀ باالبر در ارتفاع
مناسب قرار دهید.
با استفاده از ابزار مناسب بست‌های دو طرف فیلتر را باز
و فیلتر را جدا کنید )شکل 47ـ1 .)
فیلتر جدید را با تعیین جهت قرار گرفتن صحیح آن در
محل خود نصب کنید )شکل 48ـ1 -1 -سیستم هوارسانی موتور
برای ایجــاد قدرت در موتورهای احتــراق داخلی، الزم
است که ســوخت در کنار اکسیژن هوا قرار گیرد و محترق
شود تا انرژی سوخت آزاد گردد.
بــرای تأمین این هوا که باید ک ً امال تمیز و عاری از ذرات
گردوغبار باشــد از سیســتم هوارســانی در موتور استفاده
میشــود. این سیستم از دریچه ورودی هوا، هواکش فیلتر و
مسیر ارسال هوا به کاربراتور تشکیل شده است )شکل49ـ1 .)
1-10-1 وظایف سیستم هوارسانی
سیســتم هوارسانی موتور، عالوه بر تصفیۀ هوای ورودی
به موتور، باید اجازه دهد که هوا به مقدار کافی وارد شــود تا
موتور به صورت بهینه کار کند، همچنین فیلتر هوا، همانند
یک صدا خفهکن وظیفه دارد صدای هوای ورودی به موتور
را کاهش دهد.
وظیفه دیگر هواکش متوقف نمودن شــعله هنگام پس
زدن شعله به داخل مانیفولد ورودی است.
در شکل )50ـ1 )مجموعۀ هواکش در موتور کاربراتوری
و در شــکل )51ـ1 )مجموعۀ هواکــش در موتور انژکتوری
نشان داده شده است.
تفاوت این دو سیســتم هوارسانی در بخش ورود هوا به
شرح زیر است:
- درسیســتم هوارســانی موتور کاربراتوری هوا از باالی
کاربراتوار وارد شــده، با ســوخت مخلوط شده سپس وارد
مانیفولد میگردد.
ً
- در سیستم هوارسانی موتورهای انژکتوری هوا مستقیما
وارد مانیفولد میگردد.
درپوش هواکش
فیلترهوا
سیستم کنترل
هواکش
شکل 49 ـ 1 اجزای سیستم هوارسانی
شکل 50 ـ 1 هواکش موتور کاربراتوری
3
» پیش آزمون «
1ـ سیستم سوخترسانی در خودرو چه وظیفهای را به عهده دارد؟
ج( تهیۀ سوخت مناسب د( سوخترسانی به موتور و تهیه مخلوط مناسب‌الف( سوخترسانی به خودرو ب( سوخترسانی به موتور خودرو
2ـ اجزاء سیستم سوخترسانی در خودروی شما چیست؟
الف( مخزن سوخت، پمپ سوخت، ریل سوخت انژکتورها
ب( مخزن سوخت، پمپ اولیه، پمپ انژکتور، انژکتورها
ج( مخزن سوخت، پمپ بنزین، صافی سوخت، کاربراتور
3ـ بهترین محل نصب باک خودرو برای ایمنی بیشتر کدام قسمت است؟
الف( جلو ب( عقب ج( زیر صندلی عقب د( زیر صندلی جلو
4ـ المپ اخطار حداقل سوخت در خودروها به وسیلة چه عاملی روشن میشود؟
الف( شناور ب( رئوستا ج( ترمیستور د( درجة باک
5ـ نام دستگاه شکل مقابل چیست؟
الف( پمپ سوخت
ب( کاربراتور
ج( پمپ انژکتور
د( جعبه فرمانCombustion process( احتراق فرایند- 1-1
برای ایجــاد قدرت در موتورهای احتــراق داخلی، الزم
است که ســوخت در کنار اکسیژن هوا قرار گیرد و محترق
گردد و یا به عبارت دیگر بسوزد، تا انرژی سوخت آزاد گردد.
به واکنش شــیمیایی، که طی آن سوخت میسوزد و انرژی
آن آزاد میشود، احتراق میگویند )شکل 1ـ1 .)
از نظــر شــیمیایی، بــه فرآینــد واکنش یک مــاده با
اکسیژن، اکسیداسیون گفته میشود. مثل زنگ زدن فلزات
آهنی که نوعی اکسیداســیون اســت که بــه کندی انجام
میشود.
ولی اگر واکنش اکسیداســیون خیلی تند و به ســرعت
انجام پذیرد، حالت سوختن پدید میآید. لذا به اکسیداسیون
سریع یک سوخت، احتراق گفته میشود.
اکثر سوختها به صورت هیدروکربن هستند.
در احتراق از ترکیب اتمهای هیدروژن و کربن موجود در
یک سوخت با اکسیژن، محصوالتی همچون گاز دیاکسید
کربن ) CO2 )و آب ) O2 H ) تولید میشود )شکل2ـ1 .)
کامل احتراق 1-1-1
هرگاه از واکنش یک ســوخت )هیدروکربن( با اکسیژن
فقط دیاکســید کربن و آب حاصل شــود بــه آن احتراق
کامل میگویند. در این حالت بیشترین انرژی ممکن تولید
میشود.
ناقص احتراق 1-1-2
همواره بهدالیل مختلفی که بستگی به شرایط احتراق و
کیفیت سوخت دارد، احتراق به طور کامل صورت نمیگیرد و
تمامی کربن و هیدروژن موجود در سوخت به CO2 و O2 H
تبدیل نمیشود. بلکه مقداری از سوخت به هیدروکربنهای
نسوخته،گاز منواکسیدکربــن)CO،)اکسیدهاینیتــروژن
) NOx ) یا به سایر ترکیبات واسطهای HC تبدیل میشود
که به آن احتراق، ناقص گفته میشود )شکل 3ـ1 .)
شکل 1ـ1 فرایند احتراق
شکل 2ـ1 معادله کلی احتراق کامل یک سوخت
شکل 3ـ1 احتراق ناقصــر چه احتراق ناقصتر انجام پذیرد، مقدار انرژی تولید
شده کمتر و میزان آالیندگی بیشتر خواهد شد شکل)4ـ1 .)
باید توجه داشــت هر قدر اختالط ســوخت و هوا بهتر
انجام شــود و اکســیژن به مقدار کافی به ســوخت برسد،
احتراق کاملتری خواهیم داشــت و بالعکس عواملی چون
مخلوط نشــدن مناســب ســوخت و هوا، نبودن اکسیژن
کافی، ناخالصیدر ســوخت، شکل نامناسب محفظۀ احتراق
و جمعشــدن دوده و رســوب در اتاق احتــراق و ... باعث
میشوند احتراق ناقص انجام پذیرد.)جدول 1-1)
3-1-1 مراحل انجام احتراق
هر چند واکنش احتراق بســیار سریع و در زمان کوتاهی
ـــــــــ 3 ثانیه(، ولی میتوان مراحل زیر را برای
انجام میشود ) 1000
آن تعریف نمود:
1ـ تبخیر سوخت و مخلوط شدن آن با هوا؛
2ـ ایجاد تالطم برای اختالط بهتر سوخت با هوا؛
3ـ گرم نمودن مخلوط تا دمای احتراق؛
4ـ ایجاد جرقه و شروع اشتعال؛
5ـ پیشروی و انتشار جبهۀ آتش؛
4-1-1 شرای ّ ط جوی مؤثر بر احتراق
تغییر دما، رطوبت و فشار جو بر احتراق سوخت در موتور
تولیدی موتور نیز اثر میگذارند.اثر میگذارند. این عاملها بر نحوۀ احتراق سوخت و بر توان
توان موتور در هوای گرم و خشــک کمتر از هوای خنک
و مرطوب است. هوای خنک چگالتر است )اتمها به یکدیگر
نزدیک‌تر هســتند( بنابراین مقدار بیشــتری هوا وارد موتور
میشود.
5ـ1ـ1ـ محفظۀ احتراق
)Combustion Chamber(
شکل 4ـ1ـ مواد تشکیل شده در احتراق ناقص
H O HO 2 2 + →
C O CO + →2 2
CH O CO H O 42 22 +→ + 2 2
C H O CO H O 8 18 2 2 2 +→+
3 9
2
C H O CO H O 26 2 2 2 +→ +
7 2 3
2
جدول 1ـ1ـ معادالت احتراق
شکل 5ـ1ـ محفظۀ احتراق
کیفیت احتراق بســتگی زیادی به شکل محفظۀ احتراق
دارد. جدارۀ ســیلندر، که دیوارة احتراق را شــکل میدهد،
همواره به صورت استوانهای است ولی کف پیستون گاهی به
صورت تخت و گاهی به صورت کروی اســت )شکل5-1 )و
بیشتربه شکل سرسیلندر بستگی دارد.قسمت باالی محفظۀ احتراق را نیز سرسیلندر تشکیل
میدهد. سرسیلندر به شکل تخت, شیبدار، هاللی یا کروی
میباشــد تا باعث گردش و اختالط کامل ســوخت و هوا
گردد.
2ـ1 آالیندهها و انواع آنها
در چند سال گذشــته دانش ما نسبت به مسائل زیست
محیطــی به طور چشــمگیری افزایش یافته و با اســتفاده
از این دانش، اطالعات ما نســبت بــه عوامل تخریب کنندة
محیط زیست بیشتر شده است.
یکــی از این منابع آلوده کنندۀ هــوا، احتراق حاصل از
سوختهای فســیلی، بهخصوص مشــتقات نفتی است که
امروزه جهت ســوخت اصلی صنایع، گرمایش سیستمهای
مسکونی و خودروها به کار میرود.
با توجه به رشــد و توسعة شــهرها و همچنین افزایش
جمعیت، شــرکتهای خودروساز روزبهروز در تالشاند تا با
تولید بیشــتر نیاز روزافزون بشــر را به خودرو پاسخ دهند.
در کنــار این تالش و با توجه به دانــش و قوانین بازدارنده
و حمایتی از محیط زیســت، خودروســازها در تالشاند تا
آالیندههای خروجی خودروهــا را کاهش دهند. این امر در
طراحی خودروها تأثیر به ســزایی داشــته و به تغییراتی در
سیســتمهای سوخت رسانی گذشــته )کاربراتوری( و امروز
)انژکتوری( منجر گردیده است.
در خودروهای کنونی سیستمهای هوشمند الکترونیکی
جهت کنترل دقیق ســوخت در خودروهــا طراحی و نصب
شده است. به طور کلی آالیندههای در خودرو را میتوان به
چند دسته تقسیم نمود جدول)2ـ1 .)
1 -آالیندههای هوا )شکل 6 ـ1 )
2 -آالیندههای صوتی
3 -آالیندههای مایعات مصرفی در خودرو
4 -آالیندههای جامد
در این مبحث گازهای آالیندة حاصل از احتراق بررسی
میشود.
آالیندههای
هوا
1 -گازهای حاصل از تبخیر سوخت
2 -گازهای کارتل
3 -گازهای خروجی از اگزوز
4 -گازهای مبرد
آالیندههای
صوتی
1 -صدای ناشی از احتراق سوخت
2 -صدای ناشی از حرکت خودرو
3 -صدای بوق
آالیندههای
مایعات
مصـرفی در
خودروها
1 -روغنها )موتور، جعبهدنده و ...(
2 -مایع خنک کننده
3 -مایع شیشه‌شوی
4 -مایع ترمز و هیدرولیک
5 -سوختهای سنگین )گازوئیل(
آالیندههای
جامد
1 -فیلترهــا )روغن، ســوخت، هوا،
ســپراتورها، کاتالیســت، سیستم
تهویه اتاق، مایــع هیدرولیک، مایع
ترمز(
2 -الســتیک )ذراتحاصــلاز
اصطکاک چرخ‌ها با سطح جاده(
3 -قطعــات منفصــل از خــودرو
)آهنیها، غیرآهنیها، غیرفلزیها(
4 -رنگها
ّ شکل 6ـ1 چهار منبع احتمالی آلودگی جوی ناشی از اتومبیل جدول 2ـ1 انواع آالیندهها در خودروها
20 %سوخت تبخیرشده )بخارها(
20 %بخش
هیدروکربن ازکارتل
60 %هیدروکربن، کربن
منوک-1 گازهای آالینده حاصل از احتراق
تغییــرات آب و هوایــی، که با پدیدۀ گرم شــدن زمین
شــناخته میشــود، یکی از بزرگترین تهدیدهای زیســت
محیطی است که جهان امروز با آن روبهروست.
گازهای خروجی اگزوز همان گازهای تولید شــده در اثر
احتراقاند. مهمترین محصوالت احتراق کامل، گاز دیاکسید
کربن ) CO2 )و بخار آب اســت، کــه کم ضرر یا بیضررند.
ً ولی عمال در گازهــای خروجی اگزوز، مواد دیگری همچون
منواکســید کربن )CO ،)هیدروکربن )HC ،)اکســیدهای
نیتروژن ) NOx ،) اکسیدهای گوگــرد ) SO2 )و ذرات ریز
)PP )وجــود دارند. میزان این آالیندهها بیشــتر به فناوری
وسیلة نقلیه، نوعسوخت و چگونگی نگهداری از آن بستگی
دارد شکل )7ـ1.)
کیفیت ســوخت مورد اســتفاده در خودرو نیز به مقدار
دیزل
گاز مایع
گاز شهری
شکل 7ـ1ـ مقایسه آالیندگی در سوخت های مختلف
خیلی زیاد برکیفیت احتراق و میزان مواد آالیندهای که تولید میشود تأثیر میگذارد.
عوامل دیگری مانند روش رانندگی، شرایط رانندگی و دمای محیط نیز بر انتشار آالیندهها مؤثر است.
سازندگان موتور برای کاهش آالیندگی خودرو بر چهار عامل اصلی متمرکز شدهاند.
- استفاده از یک سیستم سوخترسانی و جرقة دقیق و قابل اطمینان
- کاهش آالیندگی گازهای خروجی اگزوز به وسیلة مبدل کاتالیزوری
- بازیابی هیدروکربنهای نسوختة داخل محفظۀ موتور
- جذب بخار سوخت از مخزن سوخت )باک(
4ـ1 استانداردهای بین‌المللی کنترل آالیندهها
استانداردهای یورو در اروپا تصویب گردید و تمام کشورهای جهان موظف به رعایت آن هستند، )جدول 3ـ1 .)
آرژانتین
استرالیا)گاز(
استرالیا)دیزل(
برزیل
روسیه کلمبیا
ویتنام
سنگاپور)گاز(
سنگاپور)دیزل(
هنگ‌کنگ
مکزیک
چین )گاز(
چین )دیزل(
هند )عمومی(
هند )ده شهر(
کره)گاز(
کره )دیزل(
تایلند
جدول 3ـ1ـ برنامه زمانبندی استانداردهای یورو برای کشورهای مختلفدر ســال 1992 محــدودة مجــاز آالیندههای خروجی
یــورو 1( EuroI )برای خودروها مطرح شــد و نتیجة آن
تکنیکها و فنون پیشــرفته مهار آالیندهها بود. در سالهای
1997 و 1998 محدودیتهــای ســختگیرانهتر آالیندگی
یورو2( EuroII )با توجه به نوع وســیلة نقلیه الزامی شد.
در ســال 2001 میالدی اســتاندارد یورو 3( EuroIII)و
سپس در ســال 2006 اســتاندارد یورو 4( Euro4 )و در
سال 2008 میالدی استاندارد یورو 5( Euro5) به تصویب
رسید شکل )8ـ1 .)
هر یک از این استانداردها نسبت به استانداردهای قبلی،
شده است. شــرایط ســختگیرانه‌تری در مورد گازهای آالینده تعریف
طبق نمودارهــای مربوط به این اســتانداردها، حداکثر
مقــدار مجاز گازهــای آالینده خطرناک مشــخص گردیده
اســت. در شــکل )٩ـ1 )حداکثر مقدار مجاز گازهای HC
CO ،NOx ، و ذرات ریز (p.p(PMتولید شــده براساس
قدرت موتور برحسب گرم به ازای هر کیلووات ساعت قدرت
موتــور )kwh/g ) بیان شده است.
)Fuel( سوخت 1-5
به منظور ایجاد قدرت درون موتور، الزم است که درون
ســیلندرها، مادهای محتــرق گردد و در اثر ایــن احتراق،
مقداری انرژی آزاد شود. به مادهای که درون سیلندر محترق
میگردد، سوخت )Fuel )میگویند.
سوختهای متداول مورد اســتفاده در خودروها، بنزین،
گازوئیل و گاز اســت. در برخی موارد از سوختهای دیگری
چون الکل، زغال سنگ )قطران زغال سنگ( استفاده میشود.
کلیۀ این ســوختها، به سوختهای فســیلی شهرت دارند.
امروزه در مراکز تحقیقاتی به دنبال یافتن سوختهای دیگری
هستند که قابلیت جایگزینی با سوختهای فسیلی را داشته
باشــند. یکی از این سوختهای جدید، هیدروژن است که از
آن در موتورهای هیبریدی استفاده میشود.
اکثر سوختهای مورد استفاده در خودروها جزء مشتقات
نفــت خاماند که از طریــق حفاری از زیرزمین اســتخراج
میشود شکل )10ـ1.)
Euro5
شکل 8ـ1ـ مقادیر مجاز NO ، PM در استاندارد یورو
شکل 9ـ1ـ مقادیر گازهای آالینده خطرناک تولید شده
براساس قدرت موتور
بنزین
نفت سفید
نفت خام
گازوئیل
روغن
شکل 10ـ1 برج تقطیر نفت خاماز تقطیــر نفت خــام در درجة حرارتهــای مختلف،
سوختهای مورد اســتفاده در خودروها و روغنها به دست
میآید که به صورت هیدروکربنهای مختلف هستند. یعنی
مولکول آنها از اتم هیدروژن و کربن تشکیل گردیده است.
معروف‌ترین این ترکیبات خانوادة آلکانها هستند. این مواد
جزء هیدرکربن‌های سیر شدۀ خطی محسوب میشوند و از
فرمول عمومی ) +2 n2 Hn C )پیروی میکنند )جدول 4ـ1 .)
چهار مادۀ اول در دماهای معمولی بصورت گاز، شــش
مــادۀ بعدی بهصورت مایع و از آلکان یازدهم به بعد بصورت
جامد هستند.
)Gasoline( بنزین 1-5-1
متداول‌ترین ســوختی که در خودروها مورد اســتفاده
قرار میگیرد، بنزین اســت. بنزین ترکیبی از پنتان، هگزان،
هپتان، اکتان، نونان و دکان است. شکل 11ـ1 نشاندهندة
یک جایگاه توزیع بنزین است.
بنزین از طریق روش کراکینگ )شکســتن مولکولهای
هیدروکربنهای ســنگین( و روش پلی مریزاسیون) ترکیب
اتمهای کوچک( تولید میشود.
C 37 درجه شــروع
تبخیر بنزین در دماهای باالتر از °
میشود و آخرین مادهای که از بنزین تبخیر میشود، دکان
با نقطۀ جوش 204 درجه اســت. بنزین مناسب برای موتور
خودرو باید دارای مشخصات زیر باشد:
ّاریت مناسب )سهولت تبخیر(
1ـ فر
2ـ مقاومت در برابر انفجار )شکل12ـ1 )
3ـ عدم تشکیل رسوب در سیستم سوخترسانی
4ـ جلوگیــری از زنگ زدن قطعات فلزی در سیســتم
سوخترسانی
5ـ جلوگیــری از یخ زدن بنزیــن در بدنۀ دریچة گاز و
سیستم سوخترسانی
6ـ پــاک کنندگی )اجزای مدار سوخترســانی پاکیزه
بماند(
7ـ دارای رنگ قابل شناسایی
جدول 4ـ1ـ ترکیبات خانوادۀ آلکانها
فرمول n ردیف نام آلکان
شیمیایی
وضعیت در
دمای معمولی
1 متان 1 گاز CH4
2 اتان 2 گاز C2
H6
3 پروپان 3 گاز C3
H8
4 بوتان 4 گاز C4
H10
5 پنتان 5 مایع C5
H12
6 هگزان 6 مایع C6
H14
7 هپتان 7 مایع C7
H16
8 اکتان 8 مایع C8
H18
9 نونان 9 مایع C9
H20
10 دکان 10 مایع C10H22
11 آندکان 11 جامد C11H24
12 دودکان 12 جامد C12H26
شکل 11ـ 1 جایگاه پمپ بنزین
نسبت تراکم
اکتان
شکل 12ـ1 ارتباط عدد اکتان با نسبت تراکممهم‌ترین مشــخصۀ بنزین مقاومت در برابر خودسوزی
و اشــتعال خودبهخود است. هر قدر عدد اکتان بنزین باالتر
باشــد، تمایل آن به خودسوزی کمتر خواهد بود و اگر عدد
اکتان پایین باشــد، امکان متراکم نمودن بیشــتر آن وجود
ندارد. و برعکس هرچه عدد اکتان باالتر باشد، قابلیت تراکم
بیشتری را دارد )شکل 13ـ1 .)
)Gas oil( گازوئیل 1ـ5ـ2
گازوئیل نیز همچون بنزین از پاالیش نفت خام بهدست
میآید. گازوئیل ترکیبی از هیدروکربنهای مختلف است که
C 204 شــروع میشود و آخرین مادۀ
تبخیر آن از دمای °
آن در دمای 342 درجه تبخیرمیگردد.
برعکس بنزین، گازوئیل به دلیل نقطة جوش باال، تمایلی
به تبخیر ســریع ندارد. ولی قابلیت خودسوزی گازوئیل زیاد
است و در اثر تراکم به ســرعت مشتعل میشود. زمان بین
پاشــش ســوخت و شــروع احتراق را زمان تأخیر احتراق
میگویند. عدد ســتان بیانگر میزان این تأخیر است. هرقدر
عدد ستان بیشتر باشد، زمان تأخیر در شروع احتراق کمتر
میشــود و احتراق ســریعتر رخ خواهد داد )شکل 13ـ1 .)
قابلیت ســریع ســوختن در موتورهای دیــزل یک مزیت
محسوب میشود.
)LPG( 1
3ـ5ـ1 گاز مایع
گاز مایــع ترکیبی از گاز بوتان و گاز پروپان اســت. این
ترکیب در دمای معمولی به صورت گازاســت. ولی هنگامی
که این گاز در مخازن تحت فشار، )در حدود 8 آتمسفر( قرار
گیرد به مایع تبدیل میشود.
یکی از محاسن گاز مایع مقدار نامی عدد اکتان آن است
که از 100 باالتر اســت. در نتیجه، موتور گازســوز میتواند
نسبت تراکم بزرگتری داشته باشد و با توان و بازده بیشتری
کار کنــد. گاز مایع در محفظۀ احتراق نیز تمیز میســوزد
)شکل 14ـ1.)
4ـ5ـ1 گاز طبیعی فشرده )CNG )
گاز طبیعی، همان گازی اســت که در هنگام استخراج
100
80
30
50
درجه ستان
درجه اکتان
سرعت اشتعال
تراکمپذیری
شکل 13ـ1 باال بودن عدد ستان باعث کاهش زمان تأخیر در
شروع اشتعال میگردد.
شکل 14ـ1 سیستم سوخترسانی گاز خودروگاز متان ) CH4 )تشــکیل گردیده و مابقی آن شــامل گاز نفت از چاه خــارج میگردد. بیــش از 80 %گاز طبیعی از
اتان ) 6 H2 C )است. این همان گازی است که بهصورت گاز
شهری در خانه‌ها مورد استفاده قرار میگیرد.
ً 113 اســت. باال
تقریبا) CNG)1
عدد اکتان گاز طبیعی
بودن عدد اکتان به اســتفاده از نســبت تراکمهای باالتری
در موتورمنجر میشود. شکل )15ـ1 )اجزای اصلی سیستم
سوخترسانی در موتور گازسوز را نشان میدهد.
)Alcohol( الکل 1ـ5ـ5
الکل نیز از سوختهایی است که گاهی به عنوان مکمل
بــه بنزین اضافه میشــود )10 %الــکل، 90 %بنزین بدون
ســرب( اگر بیــش از 10 %الکل به بنزین اضافه شــود باید
سیستم ســوخت رسانی را اصالح کرد تا موتور بتواند با این
نوع سوخت کار کند. برای مصرف الکل خالص باید از نسبت
هوا ـ سوخت 1:9 استفاده کرد. )نسبت هوا ـ سوخت مطلوب
)ایدهآل( برای مصرف بنزین خالص 1 :7/14 است.(
الکل را میتوان از شکر، غالت، زغال سنگ، چوب، کود،
زباله و سایر مواد آلی تهیه کرد )جدول 5ـ1 .)
.است C H OH n (n ) 2 1+ شیمیایی فرمول دارای الکل
)Fuel System(مدارسوخترسانی 1-6
مدار سیستم سوخترسانی اتومبیلهای بنزینی با توجه
به سیســتم اختالط سوخت و هوا )کاربراتوری ـ انژکتوری(
شامل اجزا و قطعات زیراست )شکل 16ـ1 .)
1ـ مخزن سوخت )باک( برای ذخیره‌سازی سوخت؛
2ـ دستگاه اندازهگیری میزان سوخت موجود در مخزن؛
3ـ لولههای انتقال سوخت بین مخزن و موتور؛
5 ـ پمپ ســوخت، برای ارســال ســوخت از مخزن به 4ـ فیلترها و پاککنندههای سوخت و هوا؛
کاربراتور. )کانال توزیع سوخت و انژکتورها(
6 ـ کاربراتور)انژکتــور( برای تنظیم و اختالط ســوخت
مورد نیاز موتور در شرایط متغیر.
1- CNG: Compressed Natural Gas
شکل 15ـ1ـ سیستم مخلوطکننده سوخت گاز با هوا
جدول5ـ1ـ انواع الکلهای متداول
فرمول n ردیف نام آلکان
شیمیایی
CH3 1 متانول)عرق چوب( 1
OH
C2 2 اتانول)الکل معمولی( 2
H5
OH
3 پروپانول 3 C3
H7
OH
4 بوتانول 4 C4
H9
OH
شکل 16ـ1ـ مدار سوخترسانی اتومبیل7ـ مانیفولد گاز برای عبور هوا و سوخت مخلوط شده؛
8ـ سیستم اگزوز برای تخلیۀ گازهای حاصل از احتراق؛
:)Fuel Tank( سوخت مخزن 1ـ6ـ1
برای تأمین ســوخت موتور اتومبیل، مخزن سوختی از
ً
جنس فلز یا پالستیک ســاخته میشود. این مخزن معموال
حجمی برابر با مصرف حدود )500 ـ400 )کیلومتر را دارد.
برای افزایش ایمنی، بدنۀ مخزن ســوخت باید به اندازة
کافی، مقاوم و محکم ساخته شود )شکل 17ـ1 .)
در جانمایی محل نصب مخزن سوخت، مواردی از قبیل
مسیر سوخترســانی، محل قرارگیری سایر اجزای خودرو
مســائل ایمنی خودرو در هنگام تصادف باید در نظر گرفته
شود.
مخزن ســوخت یک ورودی دارد که به در مخزن متصل
است. این در ورودی و لولۀ متصل به آن، به منظور سوخت
گیری و پر کردن مخزن در جایگاههای ســوخت تعبیه شده
است.
در مسیر لوله یک صافی توری شکل وجود دارد، تا از ورود
ذرات شــناور به مخزن جلوگیریکند. در بعضی از خودروها
یک شیر یکطرفه در مسیر لوله نصب شدهاست تا در هنگام
واژگون شدن خودرو، مانع خروج سوخت از مخزن گردد.
یــک لولة خروجی )در بعضی از مخزنها یک پمپ روی
لولۀ خروجی، درون باک نصب میشــود( کمی باالتر از کف
مخزن قرار می‌دهند، تا از انتقال رســوبات و ذرات تهنشین
شــده در کف مخزن، به مدار سوخترسانی جلوگیری شود
)شکل 18ـ1.)
به منظــور اندازهگیری و تعیین ســوخت موجود درون
مخزن )شــکل19ـ1 ،)نیاز به یک سیســتم اندازهگیری در
داخل مخزن و یک نشانگر )عقربهای یا دیجیتال( بر روی پانل
جلوی داشبورد نیاز است. عالوه بر آن یک چراغ نشان دهندۀ
حداقل سوخت بکارگرفته میشود. در این دستگاهعامل یک
ترمیستور، یک چراغ اخطار و یک رله است.
لولة هوا درب مخزن سوخت
لولة ورودی
سیستم نشاندهنده
پمپ سوخت
شکل 17ـ 1 مخزن سوخت
لوله هواکش ارسال سوخت
لوله ورودی
تیغههای ضد تالطم
نشاندهنده پمپ سوخت
برگشت سوخت
پیچ تخلیه
لوله سوخت
ارسالی
شکل18ـ1 اجزای مخزن سوخت
شکل19ـ1 مدار الکتریکی نشاندهنده سوختترمیســتور، مقاومت متغیر حرارتی است که مقاومت آن
با افزایش درجۀ حرارت کاهش مییابد. هرگاه ترمیستور در
بنزین غوطهور باشد، خنک میماند و مقاومت الکتریکی آن
زیاد میشــود. . وقتی سوخت مخزن کاهش یابد، ترمیستور
گرم میشود و با عبور جریان رله مدار را وصل میکند و چراغ
اخطار با حداقل سوخت روشن میشود. لولة دیگری در باک
نصب شــده است که سوخت برگشتی از مدار سوخترسانی
2ـ6ـ1 دستورالعمل پیاده و سوار کردن را به مخزن برمیگرداند )شکل 20ـ1 .)
مخزن سوخت
وسایل موردنیاز:
ـ خودرو کامل )شکل 21ـ1)؛
ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو؛
ـ تجهیزات ایمنی؛
ـ ابزار عمومی؛
ـ پمپ و مخزن هوای فشرده
شکل 20ـ1 مدار برگشت سوخت مخزن
زمان: 4 ساعت
شکل 21ـ1 خودرو کامل روی باالبکات ایمنی
ـ اگر مخزن سوخت دارای نشتی یا سوراخ باشد باید به
سرعت توسط افراد متخصص بازسازی شود.
ـ بقایای ســوخت حتی در مخزن خالی به سرعت با هوا
مخلوط می ِ شــود و قابل انفجار اســت. در مخزن را پس از
تخلیه در طول عملیات باز بگذارید.
آزمایش کنید.ـ آببنــدی مخزن را با هــوای فشــرده و کف صابون
کار پی‌شبینی و آماده به‌کار کنید. )شکل 22ـ1-
.)تجهزات آتشنشانی )کپسول استاندارد( در نزدیک محل
ـ درشرایط زیر نیاز به پیاده کردن، تعمیر و تمیزنمودن
مخزن سوخت است:
1ـ سوراخ شدن مخزن سوخت.
2ـ تجمع رســوبات )به نحوی که پمپ ســوخت نتواند
مکش کند.
3ـ آسیب دیدن مخزن در اثر برخورد با اجسام خارجی.
پیاده کردن مخزن سوخت:
ِ ـ در صندوق عقــب )و در صورت نیاز، صندلی عقب( را
بردارید )شکل 23ـ1 .)
ـ اگر لولۀ اگزوز مزاحم است قسمت انتهایی را باز کنید
)شکل 24ـ1 .)
شکل 22ـ1 کپسول آتشنشانی استاندارد
شکل 23ـ1 مخزن سوخت از داخل صندوق عقب اتصاالت الکتریکی واحد اندازهگیری ســوخت را جدا
کنید.
ـ لوله ورودی، خروجی و برگشت سوخت را جدا کنید.
ـ پیچهای دور مخزن سوخت را باز کنید) شکل 25ـ1 )
ـ مخزن سوخت را پیاده کنید.
ـ سوخت باقیمانده در مخزن را خالی کنید.
ـ رســوبات مخزن را با اســتفاده از رسوبزدای مناسب
پاک کنید.
ـ مخزن را شستوشــو دهید و آن را با هوای فشــرده
خشک کنید.
نصب مخزن سوخت
پس از رفع عیب مخزن بهوسیلة افراد متخصص و پس از
شستشــو و خشک کردن مخزن با هوای فشرده، آن را آماده
نصب کنید) شکل 26ـ1 .)
ـ مخزن را از نظر نشتی آزمایش کنید.
ـ عملیات نصب مخزن عکس عملیات پیاده کردن است.
ـ در طی عملیات، ضمن اجــرای مقررات ایمنی، نکات
مربوط به آن ً ها را کامال رعایت کنید.
ـ پس از نصب کامل مخزن، اتصاالت و لولههای ورودی
ً درون آن بریزید )شکل 27ـ1 .)
و خروجی سوخت را مجددا
لولههــای انتقال ســوخت از فلــز، پالســتیک و یا از 3-6-1 لولههای سوخترسان
الســتیکهای مقاوم در مقابل خوردگی مواد نفتی ساخته
میشوند.
در صــورت اســتفاده از لولههای فلزی )فــوالد، مس،
آلومینیم( باید از اتصاالت مطمئن مخروطی و یا مشابه آنها
اســتفاده نمود.) شــکل 28ـ1 )تا از احتمال هرگونه نشتی
جلوگیری شود.
شکل 25ـ1 باز کردن پیچهای دور باک
شکل 26ـ1 مخزن سوخت آماده نصب
شکل 27ـ1 مخزن نصب شده و آماده سوخت‌گیری
28ـ1 اتصاالت و لولههای انتقال سوخت