جلسه۱۰

62

شکل 157ـ 1

شکل 158ـ 1

زمان: 2 ساعت

شکل 159ـ 1

 دود مانیفولد 1-18-1

مانیفولد دود بــه منزلة هدایت کنندة گازهای خروجی 

ناشی از احتراق است. 

گازهای خروجی کلیة سیلندرها، پس از عبور از مجرای 

مربوط، درون مانیفولد به یکدی‌­گر میپیوندند و به ســمت 

لولۀ اگزوز هدای­‌ت میگردند. مانیفولد دود الزم است تحمل 

ً آن را از 

دمای زیاد گازهای خروجی را داشــته باشد، معموال

چدن میسازند.

مانیفولد دود نیز مانند مانیفولد هوا بر روی سرسیلندر 

2-18-1 لوله و منبع اگزوز ￾‌نصب میگردد )شکل 157ـ1. )

پس از بههم پیوســتن گازهای خروجی ســیلندرها در 

داخل مانیفولد، الزم است که این گازها از طریق یک لوله به 

سمت منبع اگزوز و از آنجا به محیططبیعی هدایت شوند. به 

این منظور یک لولۀ فلزی طراحی گردیدهاست که مانیفولد 

دود را بــه منبع اگزوز متصل می‌کنــد. که به آن لولۀ اگزوز 

گفته میشود )شکل158ـ1. )

این لوله برحســب طول و شــرایط عبور تا منبع اگزوز 

یک تکه یا دو تکه اســت. در صورتی­که موتور دارای سیستم 

توربوشارژ باشــد، این سیســتم بین مانیفولد و لولۀ اگزوز 

نصب میشــود. وظیفۀمنبع، کاهش صدا و سرعت گازهای 

خروجی اســت. در صورت نصب کاتالیست میزان آالیندگی 

گازهای خروجی کاهش می یابد.

3-18-1 دستورالعمل پیاده و سوارکردن 

مانیفولد دود

وسایل الزم: 

ـ خودرو کامل یا موتور نصبشده روی پایه )شکل159ـ1 )

ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو

ـ ابزار عمومی

ـ تجهیزات ایمنی

63

نکات ایمنی

قبــل از انجام کار، کابل اتصال بدنــه )منفی( باتری را 

قطع کنید.

ـ بگذارید موتور ک ً امال خنک شود.

ـ تجهیزات ایمنی را در دسترس کامل قرار دهید.

مراحل پیاده کردن مانیفولد دود عبارتاست 

از:

ـ پیچهای اتصال ســپر حرارتی بــه مانیفولد دود را باز 

کنید و سپر حرارتی را خارج کنید.

ـ مهرههای اتصال مانیفولد دود به لولۀ اگزوز را باز کنید 

)شکل 160ـ1 .)

)برای انجام این مرحله الزم اســت خودرو را روی باالبر 

بگذارید و یا به وســیله‌­ای جک آنرا باال ببرید تا به پیچهای 

اتصال گلویی لولۀ اگزوز دسترسی پیدا شود.(

ـ پیچ و مهرههای اتصال مانیفولد دود به سرســیلندر را 

باز کنید )تعدادی از مهره­‌ها از زیر خودرو و بقیه از باال قابل 

دسترسی هستند( )شکل 161ـ1. )

ـ مانیفولد دود و واشر آن را از سر سیلندر جدا کنید.

ـ مانیفولــد دود از نظر ترک، شکســتگی و تاب کنترل 

کنید. مراحل سوار کردن مانیفولد دود عکس مراحل پیاده 

کردن آن است )شکل 162ـ1. )

دقت کنید:

 هنگام ســوار نمودن مانیفولد دود، از واشر مانیفولد و 

واشر گلویی نو استفاده کنید.

شکل 160ـ1

شکل 161ـ1

شکل 162ـ1

64

 آزمون پایانی )1 )

١ـ اگر فرمول شیمیایی سوخت +2 n2 Hn C باشد محصول احتراق چه خواهد بود؟ 

)n )CO nH O HC −++ 2 2 1 )ب nco )n )H O + + 2 1 )الف

)n )CO )n )H O HC − +− + 2 2 2 12 )د nco )n )H O no ++ + 2 1 )ج

2ـ با توجه به تصویر، احتراق در چند مرحله صورت میپذیرد؟ 

الف( 2 مرحله ب( 3 مرحله 

ج( 4 مرحله د( 5 مرحله

3ـ آالیندههای خودرو به چند دسته تقسیم میشوند؟

الف( گازها، مایعات، جامدات

ب( گازهای خروجی،صدا، مایعات، جامدات

CO2 ،HC ، H O2 ،CO )ج

د( گازهای خروجی، مایعات تعویض شونده، صدا

4ـ هپتان از تولیدات پاالی­‌شگاهها جزء کدام خانواده است واز آن در ترکیب چه نوع سوختی استفاده میشود؟ 

الف( پروپان، گاز، بنزین ب( الکان، مایع، بنزین

ج( هگزان، مایع، گازوئیل د( الکان، گاز، گازوئیل

5ـ مهمترین مشخصه بنزین چیست و افزایش آن موجب افزایش چه پارامتری خواهد شد؟ 

الف( اکتان، افزایش مقاومت در برابر خودسوزی   ب( اکتان، کاهش مقاومت در برابر خودسوزی

ج( ستان، کاهش زمان تأخیر در اشتعال د( ستان، افزایش زمان تأخیر در اشتعال

6ـ عدد اکتان گاز طبیعی)CNG )چهقدر است؟ و چه مزایایی دارد؟

الف( 110 ،استفاده از نسبت تراکم باالتر ب( 113 ،استفاده از نسبت تراکم پایینتر

ج( 113 ،استفاده از نسبت تراکم باالتر د (110 ،استفاده از نسبت تراکم مفیدتر

7ـ یک کاربراتور ونتوری متغیر را پیاده کنید و پس از تفکیک قطعات گزارشهای زیر را تهیه کنید.

الف( نام قطعات ب( وضعیت قطعات ج( عملکرد بعد از تعمیر

8ـ یک کاربراتور ونتوری ثابت را از روی موتور پیاده کنید و به سؤاالت زیر را پاسخ دهید.

الف( نوع کاربراتور ب( اجزا و ساختمان کاربراتور ج( تنظیمات کاربراتور

9ـ مدار ساسات یک کاربراتور ونتوری ثابت را بررسی کنید.

الف( نوع سیستم عملکردی ساسات ب( اجزاء سیستم

ج( تنظیمات د( عملکرد پس از تعمیر

ً آن را نصب کنید.

10ـ مجموعة هواکش کاربراتور و مانیفولد گاز را پیاده و پس از بررسی مجددا

11ـ سیستم تخلیه گازهای سوخته شده )دود( را بررسی، پیاده و سوار کنید.

جلسه۹

67

66

پیشآزمون

1 -نام پنج سنسور و سه عملگر در سیستم سوخت‌رسانی انژکتوری را بنویسید.

2 -نام قطعات مشخص شده در شکل زیر را بنویسید.

3 -روش‌های پاشش سوخت در سیستم انژکتوری بنزینی را بنویسید.

4 -پمپ بنزین از نظر محل قرارگیری به چند نوع تقسیم‌بندی می‌شود؟

5 -نام قطعات مشخص شده در شکل زیر را بنویسید.

6 -روش‌های کنترل سیستم آالیندگی را نام ببرید.

1 2

3

4

سنسورها

1

2

3

4

67

66

1-2 ساختمان سیستم الکترونیکی پاشش بنزین

2

1 در اکثر خودروها شامل سیستم تغذیه سوخت

سیستم الکترونیکی پاشش بنزین

5 می‌باشد .)شکل1-2)

و سیستم کنترل آالیندگی

4

، سیستم کنترل هوای ورودی

3

سیستم جرقه

سیستم الکترونیکی پاشش بنزین عملکرد موتور را برای شرایط زیر کنترل می‌کند:

 ماکزیمم قدرت خروجی موتور

 مصرف سوخت کم

 کاهش آالیندگی گازهای خروجی موتور

 بهبود روشن شدن موتور در هوای سرد

 بهبود قابلیت رانندگی

شکل1-2 -نمای کلی سیستم الکترونیکی پاشش بنزین

می‌توان سیستم الکترونیکی پاشش بنزین را مطابق با روش استفاده شده برای سنجش مقدار هوای ورودی به مانی‌فولد

ورودی به دو نوع تقسیم‌بندی نمود:

سنسور جریان هوا 

سوپاپ EGR

انژکتور

سنسور موقعیت میل سوپاپ

استپرموتور

سنسور موقعیت 

دریچه گاز 

سنسور درجه 

حرارت هوای 

سنسور فشار بارومتریک ورودی

ورودی هوا

هواکش

ناک سنسور )سنسور خودسوزی(

سوپاپ PCV

به سمت باک

رگالتور فشار 

سوخت

از 

پمپ 

بنزین

شیر برقی کنترل EGR

شیر برقی کنترل بخارات بنزین

کنیستر

کاتالیست کانورتور سنسور زاویه میللنگ

اکسیژن سنسور

سنسور درجه حرارت 

مایع خنک‌کاری موتور 

1 - Electronic Fuel Injection 2- Fuel Supply System 3 - Ignition System 

4 - Air Control System 5 - Emission Control System

69

68

2

)D-EFI( 1

1-1-2 -نوع کنترل فشار مانیفولد

در این نوع، مقدار خأل مانیفولد ورودی با استفاده از چگالی و حجم هوای ورودی اندازه‌گیری می‌شود )شکل2-2.)

 شکل2-2 -سیستم الکترونیکی پا شش بنزین نوع کنترل فشار مانیفولد)EFI-D)

3

)L-EFI( هوا جریان کنترل نوع- 2-1-2

4سنجیده می‌شود )شکل3-2.)

در این نوع مستقیماً مقدار هوای ورودی به مانی‌فولد هوا به­ وسیلۀ یک اندازه‌گیر جریان‌هوا

 شکل3-2-سیستم الکترونیکی پاشش بنزین نوع کنترل جریانهوا )EFI-L)

1 - Manifold Pressure Sensor 2 - D-Jetronic 3-L-Jetronic 4 - Air Flow Meter

EFI-D معادل کلمه Jetronic -D شرکت بوش آلمان می‌باشد کهD اول کلمه Druck به معنی فشارو Jetronic به معنایپاشش می‌باشد.

EFI-L معادل کلمه Jetronic -L شرکت بوش آلمان می‌باشد کهL اول کلمه Luft به معنی هوامی‌باشد.

انژکتور

سوئیچ استارت پردازشگر موتور

سنسورها دورموتور باتری

فیلتربنزین

باک بنزین

)پمپ بنزین داخل باک(

سنسور فشار مانیفولد رگالتور فشار سوخت

هواکش

پردازشگر

کنترل جریان هوا

دورموتور سنسورها

69

68

2-2 سیستم تغذیة سوخت

 سیســتم تغذیه ســوخت برای رســاندن مقدار دقیق سوخت مورد نیاز و به منظور داشــتن بهترین باالنس قدرت بین 

سیلندرها، مصرف سوخت اقتصادی و کمترین آالیندگی دودهای خروجی طراحی شده است.

1 ارسال 

در سیســتم تغذیه سوخت سنســورهای مختلف تغییرات عملکردی موتوررا شبیه‌­ســازی و به پردازشگر موتور

‌­میکنند.

این وضعیت عملکردی عبارتند از:

 فشار مانیفولد یا مقدار هوای ورودی

 زاویة میللنگ

 دورموتور

‌­ شتابگیری/‌‌کاهششتاب

 دمای مایع خنک کننده موتور

 دمای هوای ورودی به موتور و ....

پردازشــگر موتــور بــا اســتفاده از 

سنسورهای مربوطه مقدار پاشش سوخت 

را برای بهترین نســبت ســوخت و هوا در 

وضعیتهــای عملکردی مختلــف موتور 

کنتــرل مینمایــد. زمانی کــه وضعیت 

عملکردی موتور تغییر پیدا می‌کند، تغذیه 

سوخت به انــــدازه نیاز تنظیم میشود. 

 .)2-4شکل)

3-2 سیستم جرقه

برای داشــتن احتراق کامل، سیســتم 

جرقه باید در زمان دقیق مخلوط ســوخت 

و هــوا را محترق نماید. با تصحیح تایمینگ 

ً فشــار مؤثر حاصل از 

جرقه، گرما و نتیجتا

احتراق با موقعیت حرکت پیســتون تنظیم 

می­‌شود و در زمان صحیح انجام میگیرد.

پردازشــگر موتــور ســیگنالهایی از 

سنســورهای مربوطه دریافــت و تایمینگ 

جرقه را کنترل مینماید )شکل5-2.)

1 - Engine E.C.U

شکل 4ـ2ـ نمای کلی سیستم تغذیه سوخت

شکل5ـ2ـ نمای کلی سیستم جرقهزنی

پردازشگر گیربکس اتوماتیک

پردازشگر 

موتور

کوئل جرقهA

سوئیچ جرقه

سنسور جریان هوا

سنسور درجه حرارت

 هوای ورودی

سنسور فشار بارومتریک

سنسور زاویه میللنگ

سنسور سرعت خودرو

سوئیچ جرقه- ST

سنسور خودسوزی

 )ناک سنسور(

سنسور درجه حرارت 

مایع خنککاری موتور

سنسور موقعیت میل سوپاپ

سوئیج موقعیت دنده در گیربکس

)A/T(اتوماتیک

کوئل جرقهB

شماره سیلندر

به سمت دور موتور

پردازشگر 

از پمپ موتور

رگالتور فشار بنزین

سوخت 

به سمت 

باک 

انژکتور

سنسور جریان هوا یا سنسور 

فشار مانی فولد

سنسور فشار بارومتریک

سنسور موقعیت دریچه گاز

سنسور زاویه میلسوپاپ

سنسور سرعت خودرو

سوئیچ جرقه- ST

سنسور خودسوزی

 )ناک سنسور(

اکسیژن سنسوردر خودروهای 

با کاتالیست کانورتور 

پیچ تنظیم مخلوط سوخت 

و هوا )درخودروهای بدون 

کاتالیست کانورتور( 

سنسور موقعیت میلسوپاپ

71

70

این سیگنال‌ها عبارتند از:

زاویۀ میل‌لنگ

دور موتور

فشار مانیفولد یا مقدار هوای ورودی

دمای مایع خنک‌کاری موتور و ...

4-2 سیستم کنترل هوا

این سیســتم، کنترل هوای دور آرام و هوای ورودی را در دور‌های مختلف موتور بر عهده دارد و مقدار جریان هوا را در

وضعیت‌های رانندگی به‌وســیله دریچه گاز کنترل می‌نماید. در دور آرام مقدار سرعت جریان هوای عبوری از طریق مجرای

فرعی مانیفولد و در زمانی که دریچه گاز کامالً بسته است توسط این سیستم تنظیم می‌گردد.

سیستم کنترل هوا سیگنال‌های مختلف از سنسورها را که تغییرات عملکردی را شبیه‌سازی نموده دریافت و در کنترل

مقدار هوای ورودی به‌کار می‌برد.

این سیگنال‌ها عبارتند از:

دمای مایع خنک کاری موتور

روشن یا خاموش بودن کولر )C/A )و ...

پردازشگر موتور با استفاده از یک استپرموتور که جریان هوای عبوری از مسیر فرعی بر روی دریچه گاز یا مجرای فرعی

روی مانیفولد هوا، دور آرام موتور را تنظیم مینماید )شکل6-2.)

شکل 6ـ2ـ نمای کلی سیستم کنترل هوا

پردازشگر

موتور

به سمت مانیفولد 

هوای ورودی

از سمت هواکش

استپرموتور

سنسور جریان هوا 

سنسور فشار بارومتریک

سنسور موقعیت دریچه گاز

سنسور زاویه میللنگ

سوئیچ دمای کولر

سنسور سرعت خودرو

سوئیچ جرقه- ST

سوئیچ جرقه- IG

آلترناتور

کانکتور عیبیابی

سوئیچ فشار روغن فرمان هیدورلیک 

سوئیچ موقعیت دنده در

 گیربکس اتوماتیک 

سوئیچ کولر)C/A)

سنسور درجه حرارت 

مایع خنک‌کاری موتور 

پیچ تنظیم دور

جلسه۸

11

در موتورهــای احتراق داخلی )بنزینی( الزم اســت که 

قبــل از ورود جریان هوا به داخل ســیلندرهای موتور، هوا 

با ســوخت، با نســبت معینی، مخلوط گردد. این عمل در 

واحدی به نام کاربراتور انجام میپذیرد )شکل 61ـ1 .)

در کاربراتور با استفاده از یک ونتوری، سوخت بهصورت 

ذرات معلق ریزی درمیآید که در هوا پخش شــده است. به 

این عمل اتمیزه کردن ســوخت گفته میشود. با این روش 

میتوان مخلوطی مناســب بهوجــود آورد. این مخلوط پس 

ازخروج از محوطة ونتوری کاربراتور، توســط مانیفولد گاز 

هدایت میگردد و از طریق ســوپاپ هوا، وارد فضای داخل 

سیلندرها می‌­شود تا در آنجا محترق گردد.

1ـ11ـ1 اصول کار کاربراتور

هنگامی که موتور کار می­‌کند، پیستونهای آن با سرعت 

زیاد باال و پایین میروند. در کورس پایین رفتن، حجم باالی 

پیســتون به طور ناگهانی افزایش می‌­یابد. در نتیجه فشــار 

در باالی پیســتون از فشــار جو کمتر می­‌گردد. با باز شدن 

دریچــة گاز، هــوای خارج از طریق فیلتر هوا با ســرعت به 

ســمت سیلندرها مکش میشــود. هوا پس از عبور از دهانۀ

کاربراتور وارد گلوگاه )ونتوری( میشــود. وقتی مولکولهای 

هوا به این ناحی­‌ه میرســند با سرعت عبور نموده و فشار در 

این ناحیه کاهش می­‌یابد )شکل 62ـ1 .)

به علت افت فشار در ونتوری کاربراتور، فشار هوا سوخت 

را از پیاله به ونتوری هدایت می­‌کند.

شکل 61  ـ  1 نمای ساده یک سیستم سوخترسانی کاربراتوار

با ورود سوخت از طریق مجاری با اندازۀ معین )ژیگلور( 

در منطقه کم فشار، ســوخت به صورت پودر درمیآید و به 

موتور ارسال میشود )شکل 63ـ1. )

کاربراتور انواع 1-11-2

کاربراتورها را می‌­‌­توان به سه نوع زیر دستهبندی کرد:

الف( کاربراتورها از نظر حرکت سوخت )بنزین( 

)شکل64ـ1 )

1ـ نزولی: سوخت تحت نیروی جاذبه حرکت میکند و 

‌­راندمان حجمی موتور بهتر میگردد.

2ـ افقی: ســوخت به صورت افقــی حرکت می­‌کند و 

راندمان حجمی موتور از نوع نزولی کمتر است.

3ـ صعودی: هوا از پائین به باال حرکت می­‌کند و دارای 

راندمان حجمی پائینی است و کمتر کاربرد دارد.

ب( کاربراتورها از نظر دهانه )شکل 65ـ1 .)

خأل مانیفولد

فشار جو

ونتوری

شکل 63ـ1 نمای ساده یک کاربراتوار

شکل 64ـ1 کاربراتورها از نظر حرکت سوخت)نزولی ـ   افقی( 

شکل 65ـ1 کاربراتورها از نظر دهانه1ـ کاربراتور یک دهانه: با یک دهانه و یک ونتوری و 

یک پیالة سوخت؛

2ـ کاربراتــور دو دهانــه: دارای دو ونتــوری دو 

سوخت‌‌پاش و یک پیالة بنزین مشترک است؛

3ـ کاربراتور چهار دهانه: که از دو کاربراتور دو دهانه 

تشکیل میشود.

- برخــی از کاربراتورهــای چهار دهانه بــه صورت دو 

مرحلهای هستند )شکل 66ـ1.)

بطوری­‌که تا دور موتور مشــخصی با فشــردن پدال گاز 

فقط دریچه گاز اصلی باز میگردد و سوخت از طریق ژیگلور 

اصلی ارســال میشــود. ولی هنگامی که دور موتور از حد 

مشــخصی باالتر رود دریچه دیگر نیز باز می شود و دهانة 

دیگر نیز عمل می‌­کند.

ج( کاربراتورها از نظر ونتوری )شکل 67ـ1 .)

1ـ کاربراتور ونتوری ثابت: کــه اندازة ونتوری آن 

ثابت و بدون تغییر اســت و بســتگی به شرایط کاری موتور 

ندارد. در این سیســتم هر قدر پدال گاز بیشتر فشرده شود 

دریچه گاز نیز بیشــتر باز شــده و هوای بیشتری از ونتوری 

میگــذرد و با شــدت یافتنجریان هــوای در حال عبور از 

ونتوری مکش ســوخت از ژیگلور اصلی بیشــتر میشود و 

سوخت بیشتری ارســال میگردد. این اصل اساسی اندازه‌­

گیری مقدار سوخت در همة کاربراتورها هست. 

ّر:در این نوع کاربراتور 

2ـ کاربراتــور ونتوری متغی

چندین ژیگلور برای شــرایط مختلف وجــود ندارد. بلکه با 

تغییــر میزان مکش هــوا مقدار بازبودن دریچــه گاز اندازه 

ونتوری نیز تغییر نموده و متناســب با شــرایط متناســب 

می­ گردد. بطوری ‌که اگر مکش هوا بیشتر باشد اندازه ونتوری 

نیز بزرگتر بوده و هرگاه مکش هوا کمتر شود اندازه ونتوری 

نیزکوچک­‌تر میشود.

شکل66ـ1 کاربراتور چهار دهانه دو مرحلهای

شکل 67ـ1ـ الف( کاربراتور ونتوری ثابت ب( کاربراتور 

ونتوری متغیر-11-1 اجزای اصلی کاربراتور 

همانطــور که گفته شــد، کاربراتور مخلوط­‌کنی اســت 

که میتواند مخلوط احتراقپذیری از هوا ـ ســوخت را برای 

موتورهای احتراق داخلی با سیســتم اشتعال الکتریکی آماده 

نماید. کاربراتور )مخلوط­‌کــن( در این نوع موتورها از گلوگاه، 

نازل سوخت، دریچة گاز و مخزن سوخت تشکیل شده است 

شکل  )68  ـ1 .)عالوه بر اجزای فوق، از وسایلی چون شیرهای 

برقی ورودی، اصلی، شتاب، محدود کننده دریچة گاز و ... نیز 

در کاربراتور استفاده میشود. 

از نظر ساختمان میتوان اجزاء اصلی کاربراتور را به شرح 

زیر معرفی نمود) شکل 69ـ1. )

الــف( گلوگاه کاربراتور که شــامل محل نصب هواکش، 

دریچة ساسات و گلوگاه ونتوری ورودی هواست.

ب( پیالة کاربراتور، که شامل مخزن سوخت، ژیگلورهای 

دور آرام، اصلی، کمکی و شــتاب، راهگاههای سوخت و هوا 

مدارهای مختلف، مســیر عبور هوا )ونتــوری( )بدنۀ اصلی( 

است.

ج( بدنۀ دریچة گاز که شامل دریچة گاز، بدنه و اتصاالت 

بــه مانیفولد، و مســیر خروجی ســوخت دور آرام و پیچ 

مخروطی تنظیم دور آرام است.

ایــن اجزاء، اجــزای اصلــی در یک کاربراتــور ونتوری 

ثابت اســت. ولی همین اجزاء در شکل مشــابه دیگری در 

کاربراتورهای ونتوری متغیر نیز وجود دارد. 

12-1 مدارهای کاربراتور ونتوری ثابت 

برای آن­که کاربراتورها )شــکل 70ـ1 )بتوانند در شرایط 

گوناگون به نیازهای موتور پاســخ دهند. باید سیستمهایی 

نسبت هوا و سوخت را متناسب با شرایط مختلف کار موتور 

تنظیم نمایند. این مدارها )شکل ٧١ــ١ )عبارتاند از: 

1ـ مدار هوا

شکل 68ـ1 اجزای یک کاربراتور ساده

شکل 69ـ1 اجزای اصلی در ساختمان کاربراتور

2ـ مدار شناور

3ـ مدار دور آرام

4ـ مدار اصلی

5  ـ مدار سوخت کمکی 

6  ـ مدار شتاب 

7ـ مدار ساسات

مدارشناور 1-12-1

این مدار شــامل دریچة )سوپاپ( ورودی، شناور و پیاله 

سوخت اســت. وظیفۀ این سیستم تأمین و تنظیم سوخت 

در مخزن )پیاله( سوخت کاربراتور است. درون پیالة سوخت 

مسیر سوخترسانی به مدارهای مختلف کاربراتور قرار دارد 

)شکل 72ـ1.)

اگر سوخت در پیالة ســوخت در بیشتر از اندازه معینی 

باشــد به غنی شــدن و باال رفتن مصرف سوخت و سرریز 

شدن )فلوت کردن( کاربراتور منجر میشود. 

اگر ســوخت در پیالة کمتر از اندازة معین باشــد باعث 

رقیق  شدن مخلوط سوخت ـ ­‌هوا میگردد، که ضمن کاهش 

قدرت، موتور داغ می­‌کند.

طرز کار مدار شــناور: در پیاله ســوخت کاربراتور 

شــناوری قرار دارد که اهرم آن سوپاپ مخروطی )سوزنی(

ورود ســوخت به پیاله را به حرکت درمیآورد. لولة خروجی 

پمپ ســوخت به مجرای ورودی ســوپاپ مرتبط اســت و 

سوخت از طریق این ســوپاپ وارد پیاله میشود، وقتی این 

پیاله خالی باشــد شناور در ســطح پایین‌‌تری واقع میشود 

و ســوزن ســوپاپ در حالت ‌‌باز قرار میگیرد و سوخت وارد 

پیاله میشــود تا پیاله پر شــود، با پر شدن پیاله، شناور به 

سمت باال حرکت میکند و ســوپاپ مخروطی آن مجرای 

ورودی را می­‌بندد. ســطح مطلوب سوخت در پیاله بوسیله 

عالمت­ گذاری کارخانة سازنده مشخص شده است. 

در برخی از کاربراتورها، دریچه‌­ای شیشــه­‌ای برای رؤیت 

ارتفاع ســوخت وجود دارد و توســط آن درستی کار شناور 

قابل کنترل اســت. یک مجرا باالی پیالــه را به هوای آزاد 

مرتبط میسازد.

شکل ٧١ـ  1 مدارهای کاربراتور

شکل 7٢ـ  1 مدار شناور، پیالۀ سوخت و هوای باالی پیاله

هواکش پیاله-12-1 مدار دور آرام 

این مدار از ژیگلور اصلی در کف پیالة کاربراتور )شکل 73ـ1 )

شروع میشود و سپس به ژیگلور سوخت دور آرام میرسد .در 

این مرحله سوخت و هوا مخلوط میشوند و به کانال زیر دریچة 

گاز هدایت میگردند.

هنگامی که در دور آرام موتور دریچة گاز بسته است هوای 

بســیار کمی از ونتوری میگذرد، در نتیجه مکش و نتوری به 

اندازهای نیست که سوخت از نازل اصلی پاشیده شود.

سیستم دور آرام مخلوط هوا ـ سوخت را برای کار موتور 

در هنگام بسته بودن دریچة گاز تأمین می­‌کند.

مکــش پیســتونها از زیــر دریچة گاز و مجــرای دور 

آرام هوا و ســوخت را از مجرای دور آرام به درون سیلندر 

می­‌کشــد. در مســیر خروج ســوخت دور آرام، پیچ برنجی 

کوچکــی با نوک مخروطی و یک فنــر تثبیت کننده وجود 

دارد )شکل 74ـ1. )

این پیچ مانند یک ســوپاپ مقدار مخلوط سوخت و هوا 

را کنترل مینماید و مخلــوط را از زیر دریچة گاز به موتور 

ارسال می­‌کند.

در بعضی از کاربراتورها ژیگلور برقی )سوپاپ برقی( مدار 

دور آرام را کنترل می­‌کند تا موقع خاموش کردن موتور مدار 

ً بسته شود و موتور متوقف گردد.

دور آرام سریعا

اصلی مدار 1-12-3

مدار اصلی از ژیگلور اصلی در کف پیالۀ کاربراتور شروع 

میشــود و پس از مخلوط شــدن با هــوا در دهانة ونتوری 

پاشــیده می‌­‌گردد. اینمدار رامیتوان به دو مدار )سیستم( 

تقسیم نمود:

الف( مدار نیمه بار: هنگامی که دریچة گاز کمی باز 

میشود، لبۀ دریچة گاز از نازل دور آرام باالتر میرود و فشار 

به نازل درون ونتوری و نازل دیگری باالی دریچه )نازلدور 

کم( گاز منتقل میشــود و مقداری ســوخت از طریق مدار 

به این ترتیب مخلوط مناسبی برای ایجاد احتراق مطلوب ￾‌اصلی ارسال میگردد.

تأمین میشود )شکل 75ـ1 .)

مجرای هوا در مدار آرام

پیچ کنترل

 مجرای دور آرام 

شکل 73ـ  1 مجرای دور آرام زیر دریچۀ گاز

شکل 74ـ  1 پیچ مخروطی و فنر تثبیت کنندة سوخت دور 

آرام

ژیگلور اصلی لولة هوا

ژیگلور اصلی

ونتوری اصلی ونتوری ثانویه

مدار حلقوی تخلیة 

سوخت 

شکل 75ـ  1 مدار نیمه بار )دور کم(ب( مدار تمام بار )قدرت(: هنگامی که دریچۀ گاز 

به اندازۀ کافی باز شــود، لبۀ باالیی آن از نازلهای دور آرام 

و دور کــم فاصله می‌­یابد و از این مســیرها ســوخت خارج 

نمیشــود. زیرا اختالف فشار در باال و پایین دریچۀ گاز کم 

میشود )شکل 76ـ1 .)

اما هوای بیشتری از ونتوری میگذرد و به تخلیة سوخت 

بیشتری از طریق مجرای پاشش سوخت در ونتوری )اصلی( 

منجر میشــود و ژیگلور اصلی وظیفة سوخت‌­رســانی را به 

عهده میگیرد. 

4-12-1 مدار سوخت کمکی 

ً زیاد و با توان کامل، مخلوط 

برای حرکت با سرعت نسبتا

هوا و سوخت باید غنی باشــد، سیستم سوخت کمکی این 

مخلوط را غنی میسازد.

این سیستم به صورتهای مکانیکی، مکشی یا الکتریکی 

در انواع کاربراتورها وجود دارد. )شکل 77ـ1)

 شتاب مدار 1-12-5

هنگامی که دریچۀ گاز باز میشــود )فشرده شدن پدال 

گاز( تا خودرو شتاب پیدا کند، هوای ورودی به کاربراتور به 

طور ناگهانی افزایش می­‌یابد. اگر بالفاصله ســوخت اضافی 

تأمین نشــود، مخلوط هوا ـ سوخت رقیق شده موتور مکث 

می­‌کند. در این حالت ممکن است شعله پس بزند یا موتور 

خاموش شود.

برای رفع این نقص، یک پمــپ برای لحظهای همزمان 

با فشــار بر پدال گاز فعال میگردد و سوخت اضافی به لولة 

کاربراتور ارسال می­‌کند.

مدار شــتاب از کف پیاله و ژیگلور اصلی شروع میشود 

و از طریق یک ســوپاپ یک‌طرفه به ســمت پمپ میرود. 

)شکل78ـ1 )و با فعال شدن پمپ، از طریق سوپاپ خروجی 

باالی دهانة ونتوری، سوخت را می­‌پاشد. 

پیستون خلئی کانال خلئی

فنر پیستون خلئی

ژیگلور قدرت

ژیگلوراصلی

شکل 76ـ  1 مدار تمام بار )قدرت( 

ورودی

شکل 77ـ  1 سیستم سوخت کمکی 

هوا

پیستون

سوپاپ ورودی

سوپاپ تخلیه

مجرای هوا

ژیگلورمدار 

شتابدهنده

شکل 78ـ  1 مدار شتابت مدار 1-12-6

بــرای راهاندازی موتور ســرد، کاربراتــور باید مخلوطی 

بســیارغنی به موتور برســاند. در این حالت باید ســوخت 

بیشتری موجود باشد تا مقدار کافی از آن تبخیر و مخلوطی 

احتراق‌­پذیر تولید شود.

در کاربراتورهای ونتوری ثابت دریچهای در باالی دهانه 

کاربراتور قرار گرفته اســت. که با بسته شدن آن، جریان هوا 

کم میشــود و مکش کاربراتور در هنگام راهاندازی افزایش 

می­‌یابد. در نتیجه نــازل، برای راهانــدازی و کارکرد موتور 

سوخت کافی را تأمین می­‌کند )شکل 79ـ1.)

بازشدن سوپاپ برروی دریچه

لوله اختالط

ورودی سوخت به 

ژیگلور اصلی

شکل 79ـ  1 دریچه ساسات در کاربراتور یکدهانه

 

 

شکل 81ـ  1 دریچة ساسات در کاربراتور 

 دودهانه با راهانداز حرارتی 

شکل 80ـ  1 دریچة ساسات در کاربراتور 

دودهانه با راه­‌اندازی بیمتال

13-1 کاربراتور ونتوری متغیر

در این نوع کاربراتور قسمت ونتوری متحرک است، یعنی 

یک قســمت دیوارة ونتوری را پیستونی تشکیل میدهد که 

در شرایط مختلف در امتداد محور سوزن جابهجا میشود و 

باعث تغیی­‌ر مقطع ونتوری میگردد )شکل82ـ1.)

این کاربراتور در دو نوع اتوماتیک )ســوزن متحرک قابل 

تنظیم( و شــیری )ژیگلور متحرک قابل تنظیم( ســاخته 

شکل 82ـ  1 حالتهای مختلف ونتوری کاربرا1ـ13ـ1 کاربراتور ونتوری متغیر با سوزن 

قابل تنظیم )اتوماتیک(: 

در این کاربراتور موقعیت ژیگلور ثابت اســت ولی سوزن 

)8 )به وسیله پیچ تنظیم )58 )در جهت عمودی باال و پایین 

حرکت می­‌کند )شــکل 83ـ1 .)از طرف دیگر سوزن نسبت 

به پیســتون )7 )متحرک است، یعنی سوزن از طرفین چند 

درجه فضای خالی دارد و خود را با ژیگلور هم محور می­‌کند.

1 -خفه کن هیدرولیکی 16 -پین 31 -نگهدارنده فنر 46 -محور شناور

2 -پیچ و واشر درپوش 17 -پیچ تکیهگاهی ساسات 32 -فنر 47 -اهرم

3 -درپوش 18 -پیچ درپوش ساسات 33 -سوپاپ ساسات 48 -بوش

4 -پیچ و واشر رینگ دیافراگم 19 -فنربرگردان بادامک 34 -محور دریچه گاز 49 -اهرم 

5 -رینگ دیافراگم 20 -بادامک ساسات 35 -دریچه گاز 50 -مهره 

6 -دیافراگم 21 -اهرم ساسات 36 -پیچهای دریچه 51 -پیچ و مهره

7 -پیستون 22 -واشر 37 -سوپاپ سوزنی 52 -اشپیل

8 -سوزن متغیر 23 -مهره 38 -واشر سوزن شناور 53 و 54 -پین و فنر

9 -پیچ و فنر دور آرام 24 -پیچ گیره سیم ساسات 39 -واشر پیاله 55 -پیچ سوزن 

10 -بدنه ُ 25 -مهره 40 -پیاله 56 -ژیگلور ثابت

11 -پایه سیم 26 -واشر 41 -پیچ کوتاه و واشر 57 -فنر پیستون

12 -گیره فلزی 27 -واشر 42 -رینگ حلقهای 58 -پیچ تنظیم سوزن 

13 -پیچ پایه سیم ساسات 28 -پیچ ومهره دور آرام حالت ساسات 43 -درپوش پالستیکی 59 -واشر پالستیکی

14 -درپوش ساسات 29 -پایه توقف دریچه گاز 44 -پیچ بلند و واشر 60-واشر فنری پیچ تنظیم

15 -فنر 30 -فنر برگردان 45 -شناور 

شکل 83ـ1 کاربراتور ونتوری متغیر اتوماتیک سوزن متحرک طرز 1-13-2

کاربراتور ونتوری متغیر مانند کاربراتور ونتوری ثابت نیســت و فاقد مدارهای متعدد می‌­باشد. بنابراین تفاوت زیادی بین 

طرز کار دو کاربراتور وجود دارد. اســاس کار کاربراتور ونتوری متغیر بر ثابت بودن خأل در ونتوری است. به همین دلیل نام 

علمی این سیستم کاربراتور خأل ثابت است. 

چنانچه روی درپوش دیافراگم حروف CDS ،که مخفف ســه کلمة سیســتم خأل ثابت اســت، حک شده باشد به این 

معنی است که در خأل معینی )فشار کم( در دهانه ژیگلور سوخت مورد نیاز از پیالة کاربراتور توسط ژیگلور به موتور فرستاده 

میشود.

بنابراین، ســعی بر آن اســت که خأل در ونتوری کاربراتور همیشه ثابت و یک‌نواخت بماند، تا با نسبت مخلوط سوخت و 

ً کاملی تولید شود.

هوای مناسب احتراق نسبتا

3ـ13ـ1 مدار راهاندازی )ساسات(

 در هوای سرد در ابتدای کار موتور، سیم ساسات کشیده میشود. با حرکت این سیم )شکل 84ـ1 )بادامک )34 )حول 

محور خود میچرخد و ســوپاپ افزایندة )سوپاپ صفحهای( سوخت )41 )را میچرخاند. با این عمل سوخت خالص وکافی 

از پیاله به پشت دریچة گاز ارسال می­‌شود و موتور در هوای سرد به سهولت روشن میشود.

33 -پیچ تنظیم وضعیت حداقل وحداکثر حالت ساسات 38 -مجرای سوخت در سوپاپ صفحهای 

34 -بادامک تنظیم دور آرام در حالت فعالیت ساسات 39 -مدار ساسات که از سوپاپ صفحهای تغذیه میشود

35 -بدنه ساسات 40 -مدار ورود سوخت به ساسات 

36 -محور ساسات 41 -مجاری سوخت اندازهگیری شده در سوپاپ صفحهای 

37 -سوپاپ صفحهای ساسات 42 -پیچ تنظیم سوخت دور آرام حالت ساسات-1 مدار دور آرام

 به محض روشن شدن موتور،همزمان با رها شدن پدال 

گاز، دریچة گاز نیز بســته میشــود. البته کمی باز است تا 

هوای دور آرام را تأمین کند )شکل 89ـ1. )

چون مقدار هوای عبوری زیاد نیســت از مجرای آن خأل 

زیادی به باالی دیافراگم راه پیدا نمی‌کند، لذا فنر، پیستون 

کاربراتور را در پایین‌­ترین حالت نگه میدارد.

در نتیجــه بزرگترین قطر ســوزن در داخل ژیگلور باقی 

میماند.

5-13-1 -مدار نیمه بار: 

وقتی موتور در حالت نی­‌مه بار قرار میگیرد، پدال گاز تا 

نیمه فشرده میشودو دریچه هم نیمه باز میشود. خأل موتور 

از مجرای پیســتون به باالی دیافراگم راه مییابد و پیستون 

آنقدر باال میرود تا خــأ ثابتی در ونتوری به وجود آید. در 

این حالت هم برای کنترل ســوخت، قسمت وسط سوزن در 

مجرای ژیگلور وظیفه خود را انجام میدهد )شکل 86ـ1. )

هرگاه دور موتور کم شود، فنر پیستون را پایین میراند 

و ونتوری را کوچک می­‌کند و سوخت ارسالی زیاد میشود. 

البته با کم شــدن دور موتور و کم شــدن سوخت ارسالی، 

قطر بزرگ ســوزن مجرای ژیگلور را تنگ می­‌کند و خاصیت 

کوچکی ونتوری را، که تمایل به ارســال سوخت دارد، خنثا 3ـ1 مدار تمام بار:

 حالتی اســت که موتور تحت فشــار نیروی مقاوم جاده 

قرار دارد و به علت حرکت کند میل لنگ و پیستونها، خأل 

تولیدی موتور زیاد نمیباشد.

همانطور که در شکل 88ـ1 دیده میشود، پیستون در 

پایین، دریچة گاز ک ً امال باز اســت و فنر پیستون را به پایین 

حرکت داده تا در کمبود خأل موتور ونتوری کوچک شــود و 

خأل ثابت بماند.

چون موتور زیربار قرار دارد، لذا باید ســوخت زیادی به 

موتور برسد و سوخت زیاد با ونتوری کوچک تأمین میشود. 

اما ســوخت بیش از حد باعث احتــراق ناقص و دود کردن 

موتور میگردد. بنابراین با ونتوری کوچک قســمت ضخیم 

سوزن، سوخت الزم را تأمین میکند. 

7-13-1 مدار با بار کم: 

هرگاه نیروهای مقاوم مسیر حرکت کاهش یابد و موتور 

در دور باال کار کند و دریچه گاز ک ً امال باز باشد، افزایش مؤثر 

خأل موتور در مجرای پیستون، آن را تا حداکثر کورس خود 

باال میبرد و ونتــوری بزرگترین حالت خود را پیدا می‌‌کند. 

بنابرایــن خــأ در ونتوری افت می‌کند و ســوخت کمی به 

موتور ارسال میشود.)شــکل 89ـ1 )و قسمت نازک سوزن 

در ونتوری قرار میگیرد. 

8-13-1 مدار شتاب دهنده: 

در موقع تعویض دنده و فشردن ناگهانی پدال گاز، هوا به 

سرعت داخل موتور میشــود. برای ارسال سوخت متناسب 

با هوای زیاد، الزم اســت برای لحظهای پیستون مکث کند 

و قانــون خأل ثابت به هم بخــورد و ونتوری کوچک بماند تا 

در اثــر خأل زیاد، ســوخت خالص و کافی نیز تخلیه شــود. 

برای ایجاد چنین حالتی، داخل پیســتون لولهای قرار دارد 

که در آن روغن موتور ریخته میشــود. داخل لوله، پیستون 

دریچه گاز پیستون

مجرای خأل

سوزن

شکل 88ـ1 حالت تمام بار 

دریچه گاز

مجرای خأل

پیستون

سوزن

شکل 89ـ1 حالت بار کمثابتی به کار رفته اســت که با سیلندر خود اندکی لقی دارد. 

لذا این سیســتم حالت خفه کنندگــی و تأخیراندازی دارد 

)به علت جابهجایی روغن(. وقتی پیستون کاربراتور بخواهد 

به سرعت به طرف باال حرکت کند، الزم است روغن زیر لوله 

جابهجا شــود و به پشت پیستون ثابت حرکت کند. بنابراین 

بــرای لحظة کوتاهی پیســتون کاربراتور مکث میکند و در 

ایــن لحظه ونتوری کوچک میماند و قانون خأل ثابت به هم 

در هنگام فشار دادن ناگهانی، پدال گاز نیاز به شتابگیری ￾‌میخورد و سوخت غنی ارسال میشود )شکل 90ـ1 .)

است که هوا زودتر از سوخت وارد سیلندر میشود، برای آنکه 

موتور درست عمل کند، پیستون لحظهای مکث مینمایدتا 

با خأل زیاد، سوخت متناسب باهوای کافی به موتور فرستاده 

شود. 

14-1 سیستمهای الکتریکی کاربراتور 

کاربراتورهــا چند سیســتم اضافة الکتریکــی دارند که 

راندمان موتور را بهبود میبخشد و مصرف سوخت را کاهش 

هوا هم کمک می­‌کنند عبارتاند از: ￾‌میدهد.شــکل)91-1 )این سیستمها که به کاهش آلودگی 

1ـ شیر برقی )سلونوئید( دور آرام : که با قطع انرژی 

الکتریکی مدار دور آرام را قطع نموده و از ارسال سوخت در 

این زمان جلوگیری میکند.

2ـ شیر برقی )سلونوئید( افزایش سرعت دور 

آرام: 

هدف از به‌کارگیری این ســلونوئید، افزایش دور آرام در 

هنگام روشن بودن کولر است. این سیستم با افزایش دور آرام 

موتور، از خاموش شــدن آن در زیر بار اضافة کمپرسورکولر 

جلوگیری میکند )شکل92ـ1. )

3ـ موتــور تنظیم دور آرام: این موتور از سیســتم 

ک­‌نترل انتقال فرمان میگیرد و در صورت تغییر شــرایط از 

لحاظ بار، دور آرام را تغییر میدهد.

خفهکن هیدرولیکی 

درپوش

محفظة خأل

فنر

پیستون

سوزن

ژیگلور

الستیک 

آببندی 

پیچ تنظیم

دیافراگم

بدنه ژیگلور

دریچه گاز

شکل 90ـ1 حالت شتابگیری و تأخیر در حرکت 

پیستون به باال

شکل 91ـ1 اجزای الکتریکی در یک نوع کاربراتور

شکل 92ـ1 سلونوئید مدار دور آرام

میسازد.

مجرای پیستون

فنر پیستون

سوزن

پیچ تکیهگاه ژیگلور

دریچه گاز

ژیگلور

شکل 85ـ1

دریچه گاز پیستون

مجرای خأل

فنر پیستون

شکل 86ـ1ـ حالت نیمه بار

هرگاه دور موتور زیاد شــود، نیروی خأل پی­‌ســتون را باال میبرد تا خأل در ونتوری از حد مجاز زیادتر نشود و موتور دود 

نکند )شکل 87ـ1 . )بدنه پایین

پیستون

سوزن ونتوری ونتوری

ونتوری بزرگ)پیستون در باال( ونتوری متوسط)پیستون در وسط( ونتوری کوچک)پیستون در پایین(

4ـ کلیدهای برقی: ماننــد کلید متحرک جعبه دنده 

اتوماتیک بــرای ایجاد حالت دندة معکوس و کلید قطع کن 

برای قطع برق کمپرسور کولر

5ـ حسگر وضعیت دریچة گاز: برای انتقال وضعیت 

دریچۀ گاز به سیســتم کنترل الکترونیکی اســت )شــکل 

 .)1ـ93

6ـ کنترل کنندة برگشت دریچة گاز: برای کنترل 

وضعیت برگشــت دریچــة گاز و جلوگیری از غنی شــدن 

سوخت و هوا و افزایش آالیندگی است.

7ـ سلونوئید کنترل عملکرد: مخلوط هوا و سوخت 

را تنظیم مینماید و متصل به یک شیر سوزنی است.

8ـ گرمکن صفحه‌­ای: زیر کاربراتور نصب میشــود و 

با عبور جریان الکتریکی یا عبور آبگرم موتور و گرم شدن، 

باعث تبخیر بهتر سوخت میشود )شکل 94ـ1 .)

Close Lope Carberator :CLCکاربراتور ـ9

که نوعی کاربراتور با تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی است 

که از طریق یک مرکز کنترل هدایت میشــود و با استفاده 

از یک حســگر اکسیژن مقدار اکســیژن موجود در گازهای 

خروجی را اندازهگیری کرده و با تغییر آن، مخلوط ســوخت 

و هوا را غنی­‌تر یا رقیقتر می‌­کند.

15-1 مدار جمع‌­آوری سوختهای تبخیر 

شده 

ً مقداری از 

بــا توجه به خاصیت فراریت بنزیــن، معموال

بنزین درون مخزن در اثر گرمای محیط تبخیرمی شود و به 

صورت بخار بنزین در باالی مخزن تجمع می­‌کند. در بسیاری 

از کشورها نمیتوان سوختهای تبخیر شده رادر محیط رها 

ساخت، بلکه باید آنها را به مانیفولد هوا هدایت کرده برای 

این منظور از یک سیســتم جمعآوری ســوختهای تبخیر 

شــده در هنگام متوقف بودن خودرو اســتفاده میشود، که 

متعاقباً در حین حرکت، آنها را در اختیار موتور میگذارد، 

دراینصورت سطح آالی‌­ندهها کاهش می‌­یابد.

 این سیســتم دارای یک سوپاپ ورودی، یک مخزن و 

یک سوپاپ خروجی است )شکل 95ـ1 .)

شکل 93ـ  1 سیستم کنترل وضعیت دریچه گاز و

 برگشت دریچه گاز

شکل 94ـ  1 گرمکن صفحهای کاربراتور

شکل 95ـ1 مدار جمعآوری سوختهای تبخیر شده

-15-1 مخزن ســوختهای تبخیر شــده 

)کنیستر( 

مخزن جمعآوری ســوختهای تبخیر شده یک قوطی 

حاوی زغال فعال است که سوختهای تبخیر شده را هنگام 

متوقف بودن خودرو جذب میکند و سپس در حین حرکت، 

آنهــا را در اختیار موتور ­‌ میگذارد. بنابراین این ســوختها 

فقط در شــرایط خاص به موتور ارسال میشوند، لذا سطح 

آالی­‌ندهها کاهش می­‌یابد.

مدار جمعآوری سوختهای تبخیر شده دارای دو سوپاپ ￾‌2ـ15ـ1 سوپاپهای ورودی و خروجی

ورودی و خروجی است.

الف( ســوپاپ ورودی:که در مســیر مخزن سوخت 

به کنیســتر قرار دارد و به صورت فشــاری )با افزایش فشار 

درون مخزن سوخت خودرو بازمیشود( و یا سلونوئیدی )با 

خاموش شدن، موتور باز میشود( سوختهای تبخیر شده را 

به کنیستر انتقال میدهد. این شیر در زمان کار موتور بسته 

است )شکل 96ـ1. )

ب( سوپاپ تخلیه کنیستر: این سوپاپ مدار کنیستر 

به مانیفولــد گاز را در زمان خاموش بــودن موتور کنترل 

و از خروج گازهای جمعآوری شــده در کنیستر جلوگیری 

میکند. با راهاندازی موتور، ســلونوئید این ســوپاپ، آنرا در 

شــرایط معین باز مینماید و به سوختهای تبخیر شده به 

سمت مانیفولد اجازة خروج میدهد. عالوه بر آن، یک شیر 

یک طرفه این مسیر را کنترل می‌­کند )شکل 97ـ1 .)

شکل 96ـ1 شیر ورودی سوختهای تبخیر شده به کنیستر

کنیستر ￾‌شکل 97ـ1 شیر خروجی سوختهای دمای تبخیر شده از

3-15-1 مشخصات فنی کاربراتور 

برای انجام هرگونه کاری روی خودروها باید مشخصات فنی آن را از کتابهای تعمیر و نگهداری خودرو، ارائه شده توسط 

کارخانه سازندهاش استخراج نمود. در جدول ذیل مشخصات فنی نوعی کاربراتور خودرو ارائه شده است.

جدول )6ـ1 )مشخصات فنی نوعی کاربراتور

کاربراتور

نوع 2 دهانه نزولی 

ژیگلور اصلی بنزین میلیمتر )اینچ( اولیه )031/0)80/0

0/30)0/051( ثانویه

ژیگلور هوای اصلی میلیمتر )اینچ( اولیه )026/0)65/0

0/60)0/024( ثانویه

ژیگلور بنزین دور آرام میلیمتر)اینچ( اولیه )017/0)42/0

0/60)0/024( ثانویه

ژیگلور هوای دور آرام میلیمتر)اینچ( شمارۀیک اولیه )031/0)80/0

0/80)0/031( ثانویه

1/70)0/067( اولیه دو شمارۀ

1/10)0/043( ثانویه

تنظیم شناور میلیمتر)اینچ( لقی بین شناور و مجرای هوا )81/1 ~768/1)9/45~9/44

لقی بین شناور و مجرای هوا زمانیکه شناور 

با وزن خود پایین میرود

9/5~10/5)0/374 ~0/413(

اتصاالت پدال گاز

خالصی سیم گاز میلی متر )اینچ( )118/0 ~039/0)3~1

جدول)7ـ1 )اجزاء و عملکرد نوعی کاربراتور 

اجزاء عملکرد مالحظات

صافی هوا هوای ورودی به کاربراتور را تصفیه میکند. 

سوپاپ برقی هوا هنگام قرار داشتن ســوئیچ روی وضعیت OFF بخار محفظه 

شناور را خارج میکند.

با سوئیچ کار میکند

سیســتم کنتــرل درجــه 

حرارت هوای ورودی

بــا توجه به درجه حرارت هوای ورودی، هوای گرم را به هوای 

تازه تبدیل میکند و بدین ترتیب در هوای سرد راندن اتومبیل 

را آسان کرده و خروج دود را کاهش میدهد.

با خأل مانیفولد هوا و سنسور دمای هوا کار 

میکند

سنسور دمای هوا کار دیافراگم خلئی را کنترل میکند. باالی 30 درجه سانتیگراد باز میشود

سوپاپ یک طرفه کار دیافراگم خلئی را کنترل میکند. هنگام هوای سرد، کار دیافراگم واحد خأل را 

تعدیل میسازد.

دیافراگم کنترل ساسات بعداز استارت موتور دریچه ساسات را کمی باز میکند. دیافراگم به سوپاپ اتوماتیک وصل است

فیلتر بنزین ذرات موجود در بنزین را میگیرد.

پمپ بنزین بنزین را به کاربراتور میرساند. هنگام کار موتور کار میکند

جبران کننده 

)متعادلکننده( 

دور آرام

با تغییرات در درجه حرارت هوا، دور آرام را ثابت نگه میدارد. 

بهعنوان سیســتم کنترل آلودگی تبخیر سوخت مورد امتحان 

قرار میگیرد.

درجه حرارت باز شدن :

67 درجه سانتیگراد

سوپاپ برقی دور آرام هنگام قرارداشــتن ســوئیچ روی موقعیــت OFF لوله اولیه 

سوخت دور آرام را میبندد. 

سوپاپ PCV مقدار هوای تهویه محفظه کارتل را کنترل میکند.

 دستورالعمل پیاده و سوار کردن و تعمیر 

کاربراتور ونتوری ثابت

1-16-1 دستورالعمل پیاده و سوارکردن 

کاربراتور ونتوری ثابت 

وسایل الزم:

ـ خودرو کامل یا مجموعة آموزشی نصب شده روی پایه 

ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو )شکل 98ـ1 )

ـ ابزار عمومی و اختصاصی پیاده و سوار کردن کاربراتور 

ـ تجهیزات ایمنی

نکات ایمنی:

ـ قبــل از انجام کار، کابل اتصــال بدنة )منفی( باتری را 

جدا کنید.

ـ در نزدیــک محل کار خــود تابلوی )از ایجاد شــعله 

خودداری نمایید( را نصب کنید.

ـ تجهیزات ایمنی را در دسترس کامل قرار دهید.

ـ پس از سوار نمودن کاربراتور، از نداشتن نشتی سوخت 

اطمینان حاصل کنید.

ـ برای پیاده کردن کاربراتور به ترتیب زیر عمل 

کنید.

ـ در کاربراتورهایی که دارای سیســتم ساسات حرارتی 

عمل کننده با مایع خنک کنندۀ موتور هستند، قبل از پیاده 

کردن کاربراتور از خنک شدن کامل موتور اطمینان حاصل 

کنید )شکل 99ـ1. )

ـ بهتر اســت بخشی از مایع خنک کننده را تخلیه کنید 

تا از هدر رفتن مایع و ایجاد محیط غیربهداشــتی جلوگیری 

شود.

ـ مجموعه هواکش موتور را پیاده کنید)شکل 100ـ1. )

ـ لولههــای اتصال مدار خلئی بین کاربراتور و هواکش را 

جدا کنید.

ـ لولۀ ارتباطی بخار بنزین پیالۀ کاربراتور به کنیســتر را 

زمان: 8 ساعت

شکل 98ـ  1 راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو

شکل 99ـ  1 خودرو با سیستم سوخترسانی کاربراتوری

شکل 100  ـ  1 پیاده کردن مجموعة هواکش

از روی کاربراتور جدا نمایید )شکل 101ـ1 .)

ـ دقت کنید در هنگام جدا کردن لولۀ ارتباطی بخارهای 

بنزین، از ایجاد هرگونه شــعله و جرقه خودداری شــود و 

کپسول آتشنشانی ک ً امال در دسترس قرار داشته باشد.

شکل 101ـ  1

ـ بســت لولۀ ورودی ســوخت به پیالۀ کاربراتور را توســط ابزار مناسب آزاد کنید. )شــکل 102ـ1 )و لولۀ سوخت را از 

کاربراتور جدا سازید)شکل 103ـ1 .)

 

شکل103ـ  1 شکل 102ـ  1

شکل 104ـ  1

ـ پــس از جدا کردن لوله ســوخت، ابتدا آنرا در ظرف 

مناسبی قراردهید و سوخت درون آنرا تخلیه کنید.

ـ با گیره یا درپوش مناســب لولة ســوخت جدا شده را 

مسدود کنید.

ـ اطراف لوله و لولة ورودی ســوخت به پیاله را با پارچه 

جذب کنندة مایعات )نمد( بپوشانید.

ـ لولــة انتقال مایع خنــک کنندۀ موتــور را از راهانداز 

ساســات جدا نمایید )شــکل 104ـ1( )ابتدا لولۀ ورودی و 

سپس لوله خروجی(.

 در هنگام جدا کردن این لوله دقت کنید:

1ـ موتور ک ً امال خنک باشد.

2ـ با قرار دادن یک ظرف مایع خنک کننده درون پوسته 

ترموستات سیستم ساسات را تخلیه کنید. 

ـ لولههای مخصوص خأل متصل به محفظۀ دیافراگم خأل 

افزایندۀ دور آرام موتور را جدا کنید )شکل105ـ1 .)

ـ لولهها را ضمن عالمتگذاریو پس از جدا کردن از نظر 

هرگونه پوسیدگی، ترک و نشت ،کنترل کنید.

ً

ـ دقت کنید کلیه لولههای ارتباطی به کاربراتور را دقیقا

طبق دستورالعمل خارج کرده باشید.

ـ در صورتی که محفظــۀ دیافراگم خأل در پیاده کردن 

کاربراتور مشــکل به وجــود آورد، آن را پــس از باز کردن 

پیچهای اتصال )شکل 106ـ1 )پیاده کنید.

ـ محفظــۀ دیافراگــم را با مکش خألیــی معادل 400 

میلیمتر جیوه کنترل و از سالمت آن اطمینان حاصل کنید.

ـ کانکتور سیم­‌کشــی مربوط به پتانسیومتر دریچة گاز 

)در صورت وجود داشتن( را با احتیاط جدا کنید.

ـ کانکتور سیم‌­کشی مربوط به شیر برقیهای دور آرام و 

کنیستر را جدا نمایید )شکل 107ـ1. )

شکل 105ـ  1 

شکل 106ـ  1

 سایر اتصاالت سیستمهای الکتریکی را در صورت نیاز 

جدا کنید.

ـ دقــت کنید قبل از جدا کردن اتصاالت الکتریکی کابل 

اتصال بدنة باتری )منفی( قطع شده باشد.

ـ اتصال ســیم گاز را از روی تکیهگاه آن بر روی سیلندر 

جدا نمایید )شکل 108ـ1 .)

ـ برای جدا کردن اتصال سیم گاز، ابتدا پیچهای تنظیم 

کشش سیم گاز را شــل کنید تا امکان جدا کردن اتصال از 

روی تکیه­‌گاه فراهم شود.

ـ ســیم گاز را از روی اهــرم دریچــة گاز کاربراتور آزاد 

نمایید )شکل 109ـ1 .)

ـ برای جدا کردن سیم گاز باید انتهای سربی استوانهای 

شکل انتهای سیم گاز را از اهرمبندی دریچة گاز با چرخش 

جدا نمود.

ـ دقت کنید کلیة اتصاالت )لولهها( کانکتورها، ســیمها 

و...، که کاربراتور را به موتور و به سایر اجزای خودرو مرتبط 

می­‌کنند، ک ً امال جدا و آزاد شده باشند.

ـ مهرههای اتصال کاربراتور به مانیفولد ورودی )هوا( را 

شل کنید )شکل 110ـ1. )

ـ مهرههای اتصال را خارج کنید.

ـ کاربراتــور را بــه صــورت عمــودی بــه ســمت باال 

بکشــید و آنرا از روی پیچهــای دو ســر رزوه خارج کنید 

)شکل 111ـ1 .)

ـ واشر زیرین کاربراتور را پیاده کنید. 

ـ بدنه کاربراتور را با حّلل مناسب )استاندارد( بشوئید و 

با هوای فشرده خشک کنید.

ـ برای سوار نمودن کاربراتور عکس مراحل پیاده نمودن 

آن عمل کنید.

ـ پس از اتمام کار، از محکم شــدن لولههای کاربراتور و 

نشت نداشتن آنها اطمینان حاصل کنید.

ـ ســیم گاز و ســایر اتصاالت الکتریکی و جدا شده را با 

دقت نصب و تنظیم کنید.

ـ دقت کنید با جدا کردن کاربراتور از موتور، روی دهانۀ

مانیفولــد )محل نصــب کاربراتور( را با چســب یا درپوش 

مناسب بپوشانید تا از ورود اشیاء بهدرون آن جلوگیری شود 

)شکل 112ـ1 .)

2ـ16ـ1 دستورالعمل باز کردن و بستن 

کاربراتور ونتوری ثابت

وسایل الزم: خودرو کامل یا مجموعة آموزشی نصب شده 

روی پایه )شکل 113ـ1 .)

ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو 

ـ ابزار عمومی و اختصاصی موردنیاز

ـ تجهیزات ایمنی

نکات ایمنی

قبل از انجام کار،کابل اتصال بدنة )منفی( باتری را قطع 

کنید.

ـ در نزدیــک محل کار، تابلوی از ایجاد شــعله و جرقه 

خودداری کنید، را نصب کنید.

ـ تجهیزات ایمنی را در دسترس کامل قرار دهید.

ـ پس از باز کردن، بســتن و تعمیر کاربراتور و نصب آن 

روی خودرو از نداشتن نشتی و عملکرد صحیح آن اطمینان 

حاصل کنید.

ـ مجموعه هواکش را پیاده کنید )شکل 114ـ1. )

شکل 112ـ  1 درپوش محل نصب کاربراتور

زمان: 2 ساعت

شکل 113ـ  1 موتور کاربراتورهای روی پایه

 کاربراتــور را، پس از جدا کردن لولههای خأل، آب گرم 

موتــور، اتصاالت الکتریکی و ســیم گاز، از روی موتور پیاده 

کنید )شکل 115ـ1 .)

قطعات کاربراتور را بهترتیب ) اعداد مشــخص شده در 

شکل 116ـ1 )باز کنید.

ـ پیچ مرکزی صافی هوا )1 )را باز کنید.

‌­ـ اهرمبنــدی گاز )2 )را پس از خارج کردن خار مربوط 

پیاده کنید.

ـ پیچهای مجموعة پوسته و اهرمبندی سیستم ساسات 

ترموستاتیکی )24 )را باز کنید.

ـ دیافراگم خلئی کنترل ساسات )25 )را جدا کنید.

ـ سوپاپ برقی خروج بخار بنزین )26 )را جدا کنید.

ـ پیچهایدهانــة باالی‌کاربراتور )شــکل117ـ1 )را باز 

کنید.

ـ سیســتم خلئی )دیافراگم( دریچة سلونوئید گاز )4 )را 

باز کنید.

ـ دهانه باالئی‌کاربراتور )5 )و واشرمربوط را پیاده کنید.

ـ پس از خارج کردن پین شناور )7 ،)شناور)9 )و سوزن 

)8 )مربوط را باز کنید.

ـ با جدا کــردن گردگیر آکاردونی پمپ شــتاب )10 )

مجموعة پمپ شتاب )9 )و )11 )را پیاده کنید.

 ـ بــا جدا کردن خار صافی بنزیــن )12 ،)صافی بنزین 

)13 )و ساچمه مربوط را جدا کنید.

ـ پس از باز کردن درپوش )15 ،)فنر ژیگلور )16 ،)و پیچ 

ژیگلور )17 )و ساچمة مربوط )18 )را خارج کنید.

ـ پس از جدا ک ِ ردن واشــر )19 ،)سوپاپ برقی دور آرام 

را باز کنید.

ـ بدنــة اصلی )میانی( )21 )کاربراتور را از پایه )دریچة 

گاز( )23 )با باز کردن پیچهای آن جدا کنید.

ـ اجــزاء اهرم‌­بندی دریچة اولیة گاز )A )و محور دریچة 

اولیة گاز را باز و جدا کنید.

ـ دریچة شیشــة نشان دهندة سطح سوخت پیالة بنزین 

را با باز ک‌­ردن پیچهای مربوط جدا کنید.

شکل 115ـ 1 پیاده کردن کاربراتور 

شکل 116ـ 1 ترتیب باز کردن قطعات کاربراتور

ش

 ژیگلورهــای کاربراتور )داخل پیالــة بنزین( را با آچار 

مناسب باز کنید )شکل 118ـ1 .)

ـ ژیگلورهای روی بدنه )هوا( را باز کنید.

ـ اجزای باز شــده و ژیگلورها را بررسی و در صورت نیاز 

تعویض کنید.

کلیة اجزای غیرفلزی و واشرها را تعویض کنید.

ـ برای بســتن کاربراتور، عکــس مراحل باز کردن عمل 

کنید.

3ـ16ـ1 دســتورالعمل عیب­‌یابی و رفع 

عیب کاربراتور ونتوری ثابت

وسایل الزم

ـ خودرو کامل )شکل 119ـ1 )

ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو مربوط

ـ ابزار عمومی و اختصاصی موردنیاز )شکل 120ـ1 )

ـ تجهیزات ایمنی

نکات ایمنی

ـ قبــل از انجام کار، کابل اتصــال بدنة )منفی( باتری را 

قطع کنید.

ـ در نزدیک محل کار، تابلوی »از ایجاد شــعله و جرقه 

خودداری کنید« نصب نمایید.

ـ تجهیزات ایمنی را در دسترس کامل قرار دهید.

ـ پــس از عیب‌­یابــی و رفع عیب کاربراتور، از نداشــتن 

نشتی و عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل کنید.

ـ قبل از انجام هر عملیاتی، عیوب اظهار شده را بررسی 

کنید.

ـ از تخلیة بنزین بوسیله دهان خودداری کنید.

ـ از جوشکاری در اطراف موتور و سیستم سوخترسانی 

و کاربراتور خودداری کنید.

ـ دقــت کنید که دریچــة گاز در حالت باز بودن در دور 

آرام در وضعیت صحیح قرار گرفته باشد.

ـ انحنای سیم گاز را بررســی کنید و در صورت تطابق 

نداشتن با حد اســتاندارد )3ـ1 میلیمتر( آن را با مهره A

تنظیم کنید.

ـ پدال گاز را فشــاردهید و بررسی کنید که دریچۀ گاز 

کامالً باز شده باشد در غیر این صورت آنرا با مهره B تنظیم 

کنید )شکل 121ـ1 .)

شکل 118ـ 1 باز کردن ژیگلور اصلی

زمان: 2 ساعت

شکل 119ـ 1 نصب صحیح اهرم نگه­‌دارنده

 درپوش موتور خودرو

شکل 120ـ 1

ب￾‌جدول راهنمای عیب­‌یابی سیستم سوخترسانی 

موتور سخت روشن 

میشود

سرریز کردن کاربراتور

سوپاپ PCV خراب است 

پمپ بنزین خراب است 

سیستم ساسات درست کار نمیکند 

سوپاپ برقی دور آرام خراب است

گرفتگی ژیگلورها 

 آسیبدیدگی قطعات مربوط به موتور

آسیبدیدگی قطعات برقی موتور

سوزن شناور را کنترل کنید

تعویض کنید

تعویض کنید

تنظیم یا تعویض کنید

تعویض کنید

تعویض یا تعمیرکنید

موتــور در دور 

آرام براحتــی کار 

نمیکند

سوپاپ PCV خراب است

پیچ تنظیم نسبت مخلوط آسیب دیده است 

ژیگلورهای لوله بنزین گرفته است 

متعادلکننده دور آرام خراب است

سنسور دمای هوا درست عمل نمیکند 

آسیب دیدگی واشر مانیفولد هوا یا کاسه نمد عایق کاربراتور

پارگی، آسیب دیدگی و یا قطع شدن شلنگ)لوله( خأل 

آسیب دیدگی قطعات مربوط به موتور 

آسیب دیدگی قطعات برقی موتور

تعویض کنید

تعویض کنید

تعویض یا تمیزکنید

تعویض کنید

تعویض کنید

تعویض کنید

مجدداً اتصال داده یا تعویض کنید

سرریزکردن 

کاربراتور

آسیب دیدگی یا نصب غلط سوزن شناوردرکاربراتور

سطح شناور در کاربراتور تنظیم نیست 

پمپ بنزین بیش از حد فشار دارد

آسیب دیدگی واشر محفظه شناور یا شل بودن پیچهای اتصال 

شناور سوراخ است

تعویض یا تمیزکنید

تنظیم کنید

تعویض کنید

مجدداً سفت و یا تعویض کنید

تعویض کنید

شتاب موتور ضعیف 

است

پمپ شتاب کاربراتور خراب است 

ژیگلورها گرفته است 

خرابی قطعات مربوط به موتور

خرابی قطعات برقی موتور

تعویض کنید

تمیز و یا تعویض کنید

موتور در ســرعت 

زیاد، کم میآورد

صافی هوا کثیف است 

شناور در سطح پایین قرار دارد

سوپاپ قدرت کثیف است 

گرفتگی لوله بنزین یا فیلتر بنزین 

پمپ بنزین به کاربراتور کم بنزین میرساند

سوپاپ ثانویه معیوب است

آسیبدیدگی قطعات مربوط به موتور و قطعات برقی موتور

تعویض کنید

تنظیم کنید

تمیز کنید

تعویض یا تمیزکنید

تعویض کنید

تنظیم،تمیز یا تعویض کنید

موتــور بیــش از 

حــد بنزین مصرف 

میکند

متعادل کننده دور آرام خراب است

سنسور دمای هوا خراب است

 سیستم تنظیم دور آرام تنظیم نیست 

خرابی قطعات برقی موتور

تعویض کنید

تعویض کنید

تعویض یا تنظیم کنید

در دور آرام موتــور 

خاموش میشود

سوپاپ برقی دور آرام خراب است تعویض کنید

دور آرام زیاد است سیستم تنظیم دور آرام اشکال دارد تنظیم یا تعویض کنید

اگــزوز بیش از حد 

سروصدا دارد

نشت گاز از اگزوز

پیچهای اتصال پوشش مانیفولد شل است

تعمیر یا تعویض کنید

ًسفت کنید

مجددا

52

4-16-1 بازدید سیستم خلئی هواکش

ـ لولة خلئی را از سیستم قطع کنید.

ـ دقت کنید هنگام ســرد بودن موتور، هوا از انتهای باز 

لولة خلئی مکیده شود.

ـ موتور را تا درجة حرارت طبیعی )نرمال( گرم نموده و 

مواظب باشید، هوا از انتهای لولة خلئی مکیده نشود )شکل 

.)1ـ122

ـ صافی هوا را پیاده کنید.

ـ خــأ ســنج را بــه دیافراگــم خلئــی وصــل کنید 

)شکل 123ـ1. )

ـ خأل الزم را تا باز شــدن دریچة سوپاپ در حالت گرم 

اعمال کنید.

ـ مقدار خأل اعمال شــده را با مقدار مندرج در راهنمای 

تعمیر و نگهداری مقایسه کنید.

ـ در صورت عدم تطابق، صافی هوا را تعویض کنید.

5-16-1 بازدید سوپاپ یک طرفه

ـ سوپاپ یک طرفه را پیاده کنید. )شکل 124ـ1 )

ـ هــوا را از ســمت A بدمید و دقت کنید از ســمت B

خارج شود.

ـ هوا را از ســمت دیگر )B )بدمیــد و دقت کنید که از 

سمت A خارج نشود.

ـ در صورت خارج شــدن هوا از هر دو ســمت، سوپاپ 

یکطرفه را تعویض کنید.

6-16-1 بازدید حسگر دمای هوا

ـ دقت کنید هنگام بازدید حســگر دمای هوا، لولة هوا را 

از تعدیل کنندة دور آرام جدا و آنرا مسدود کنید.

ـ دقت کنید هنگامی­‌که درجة حرارت بیمتال پایینتر از 

درجه حرارت باز شدن سوپاپ است. سوپاپ در حالت بسته 

قرار داشته باشد )شکل 125ـ1.)

شکل 122ـ  1

شکل 123ـ  1

شکل 124ـ  1

شکل 125ـ  1

دیافراگم خلئی

شیلنگ خأل

53

ـ دقت کنید با افزایش درجة حرارت، حسگر بیمتال در 

درجة حرارت بیش از حد مشخص شده در راهنمای تعمیر 

و نگهداری باز شود.

دقــت کنید در این هنگام ســوپاپ در موقعیت باز قرار 

داشته باشد. )شکل 126ـ1. )

در صورت باز نبودن ســوپاپ، مجموعة حسگر دمای هوا 

را تعویض کنید.

7-16-1 بازدید تعدیل کننده دور آرام

دقت کنید هنگام باز کردن تعدیل کنندة دور آرام، لولة 

هوا را از حسگر دما جدا و آن را مسدود کنید )شکل127ـ1 .)

دقت کنید هنگامی­‌که درجه حرارت فلز بیمتال پایینتر 

از درجة اســتاندارد است، سوپاپ در حالت بسته قرار داشته 

باشد. 

ـ هوا را از طریق لوله بمکید. در صورت مشــاهدة نشتی 

بیش از حد، تعدیل کننده دور آرام را تعویض کنید.

ـ در صورتی­‌که درجة حرارت فلز بیمتال بیش از درجة 

حرارت مندرج در راهنمای تعمیر و نگهداری باشــد، دقت 

کنید سوپاپ در حالت باز قرار داشته باشد )شکل 128ـ1.)

در غیــر اینصورت مجموعة تعدیل کننــدة دور آرام را 

تعویض کنید. 

شناور تنظیم 1-16-8

دقت کنید در هنگام تنظیــم، از نکات مندرج در کتاب 

راهنمای تعمیرات و یا دستورالعمل خودرو استفاده کنید.

ـ میزان لقی بین شناور و دو قسمت فوقانی کاربراتور را 

اگــر میزان لقی در حــد مندرج در راهنمــای تعمیر و ￾‌اندازهگیری کنید.

نگهداری نباشــد، متوقف کنندة شناور را خم کنید تا میزان 

لقی استاندارد به دست آید)شکل 129ـ1.)

شکل 126ـ  1

شکل 127ـ  1

شکل 128ـ  1

شکل 129ـ  1

الیههای کاغذ فیلتر هوا

محفظه فیلتر هوا

مانیفولد هوا

کاربراتور

54

ـ قسمت فوقانی کاربراتور را روی یک پایه به طرف پائین 

بگردانید تا شناور با وزن خود پایین رود.

ـ میزان لقی بین شــناور قســمت فوقانی را اندازهگیری 

کنید در صورت تطابق نداشتن با مقدار مندرج در راهنمای 

تعمیر و نگهداری، بازویــی را تا حدی خم کنید که لقی به 

حد استاندارد خود برسد )شکل 130ـ1 .)

9-16-1 -سیستم کنترل خلئی ساسات

دقت کنید، قبل از بازدید سیستم خلئی ساسات، موتور 

را ابتدا گرم و سپس آن را خاموش کنید.

ـ دریچة ساسات را ک ً امال ببندید.

ـ خألیــی معــادل مقدار منــدرج در راهنمــای تعمیر 

و نگــه­ داری را به سیســتم خلئی ساســات اعمــال کنید 

)شکل131ـ1 .)

ـ با استفاده از فیلر سیمی، مقدار لقی بین دریچة ساسات 

و ورودی هوا را آزمایش کنید.

ـ اگر میزان لقی مطابق با استانداردهای موردنظر نباشد، 

با خم کردن اهرم، میزان آن را تنظیم کنید.

10-16-1-تنظیمدورآرامو نسبت مخلوط

دقــت کنید، قبل از تنظیم دور آرام و نســبت مخلوط، 

تســمة تایمینگ، شمعها، شناور کاربراتور در حالت طبیعی 

)نرمال( باشد.

کلیة چراغها و وســایل الکتریکی غیرضروری را خاموش 

کنید. موتور فن سیستم خنک کننده هم خاموش باشد.

ـ دورسنج را روی موتور نصب کنید )شکل 132ـ1 .)

 )به دســتورالعمل نصب و راهاندازی دورسنج موجوددر 

کارگاه مراجعه کنید.(

ـ دور آرام را کنترل کنید.

ـ با گرداندن پیچ تنظیــم دریچة گاز، دور آرام را تا حد 

استاندارد تنظیم کنید )شکل 133ـ1. )

ً ضروری نیســت. اما در 

ـ تنظیم مخلوط دور آرام معموال

صورت لزوم برای دسترســی به پیچ تنظیم مخلوط، پوشش 

‌­)محافظ( آنرا جدا کنید.

شکل 130ـ  1

شکل 131ـ  1

شکل 132ـ1

شکل 133ـ1

55

ـ پیچ تنظیم نسبت مخلوط، فنر و درپوش آنرا باز کنید 

)شکل 134ـ1. )

ـ در صورت معیوب بودن پیچ، فنر ودرپوش را تعویض کنید.

ـ پس از تنظیم دور آرام، میتوانید به روش زیر نســبت 

مخلوط را تنظیم نمایید.

ـ دستگاه آنالیز گازهای خروجی )دود( را به انتهای لولۀ

اگزوز وصل کنید.

ـ می­‌زان گازها را اندازهگیری کنید )شکل 135ـ1. )

ـ اندازههای به دســت آمده را بــا اندازههای مندرج در 

راهنمای تعمیر و نگهداری مقایسه کنید.

ـ پیچ تنظیم نســبت مخلوط را بگردانید،تا گاز CO به 

حد استاندارد برسد )شکل 136ـ1( .)به دستورالعمل مربوط 

مراجعه کنید.(

ـ اگر بــر اثر اقدامات فــوق، دور آرام از حد معین خود 

ً تنظیم کنید.

خارج شد، میتوانید آن­‌را مجددا

ـ پس از تنظیم، درپوش جدید روی پیچ تنظیم نســبت 

مخلوط بگذارید.

11-16-1 کنترل سوپاپ برقی دور آرام

‌­ـ موتور را راهاندازی کنید.

ـ در دور آرام نگهدارید.

ـ رابط و اتصال مدار الکتریکی ســوپاپ برقی دور آرام را 

قطع کنید )شکل 137ـ1 .)

ـ اگر موتور خاموش شود، سوپاپ برقی دور آرام کار خود 

را بخوبی انجام میدهد.

ـ اگر موتور خاموش نشد و به کار خود ادامه داد، سوپاپ 

برقی دور آرام نشتی دارد و باید تعویض شود.

شکل 134ـ1

شکل 135ـ1

شکل 136ـ1

شکل 137ـ1

56

 تهویه )PCV ســوپاپ کنتــرل- 1-16-12

کارتل( 

ـ موتــور را راهاندازی کنیــد و بگذارید تا درجه حرارت 

نرمال گرم شود. آن‌­گاه آنرا در دور آرام ثابت کنید.

ـ سوپاپ تهویه و لولة تهویه را از سوپاپ قطع کنید.

ـ ورودی ســوپاپ تهویه را با انگشت خود مسدود کنید. 

در این حالت مکش هوا را زیر انگشــتان خود باید احساس 

کنید )شکل138ـ1.)

ـ در صورت مکیده نشدن، سوپاپ تهویه را تعویض کنید.

13-16-1 ســوپاپ برقــی تهویة پیالة 

بنزین کاربراتور 

ـ ســوپاپ برقــی تهویــة پیالــة بنزین را تمیــز کنید 

)شکل139ـ1 .)

ـ ســویچ راهاندازی موتور را باز کنید )در حالت )ON‌-

 )ـ آنرا با انگشت لمس کنید.

قرار دهید( .

ـ یک لولة الســتیکی را به لولة خروجی بخار ســوخت 

کاربراتور وصل کنید.

ـ در صورتی­‌که صدای تیک شــنیدید و با دمیدن هوا به 

داخل لوله, هوا وارد کاربراتور شود سوپاپ سالم است. درغیر 

این‌­صورت سوپاپ را تعویض کنید.

14-16-1 تنظیم دور آرام برای مدلهای 

کولردار

ـ موتــور را تا درجة حرارت نرمــال گرم کنید و در دور 

آرام نگه دارید.

ـ دورسنج را به موتور وصل کنید.

ـ لولۀ انتقال خأل را از دیافراگم افزایش دور جدا کنید.

ـ لولــة انتقال خأل مانیفولد بــه دیافراگم را نصب کنید 

)شکل 140ـ1 .)

شکل 138ـ1

شکل 139ـ1

شکل 140ـ1

57

ـ دور موتور را به 2000 دور در دقیقه برسانید.

ـ اهرم گاز )پدال( را رها کنید.

ـ اگر دور موتور در حد توصیه شــده در راهنمای تعمیر 

و نگهداری باقی نماند آن را با استفاده ازپیچ تنظیم، تنظیم 

کنید )شکل 141ـ1.)

ـ دقت کنید در این زمان وســایل برقی خودرو خاموش 

باشد.

بنزین15-16-1 بازدید شیرحرارتی مانیفولد 

ـ شیر حرارتی مانیفولد بنزین را پیاده کنید.

ـ شــیر حرارتی مانیفولد بنزیــن را داخل ظرف پر آبی 

فرو کنید. 

ـ آب را با دقت گرم کنید )شکل 142ـ1. )

ـ از یکی از دریچههای خأل بدمید.

 دیگر هوا خارج 

 55 از دریچۀ

°

ـ اگــر در درجة حرارت c

شــود، ســوپاپ کار خود را بهخوبی انجام میدهد. در غیر 

صورت آنرا تعویض نمائید.

ین

ا

16-16-1 بازدید سوپاپ برقی سه راه

ـ سوپاپ برقی سه راه را باز کنید )شکل 143ـ1 .)

ـ از یک طرف سه راه بدمید و دقت کنید که هوا از مسیر 

مستقیم عبور کند.

ـ از همان طرف بدمید و مسیر مستقیم را مسدود کنید 

باید هوا از مسیر دیگر خارج شود.

 از 

ً

ـ مســیر مقابل مسیر اولیه را مســدود کنید و مجددا

مسیر مقابل بدمید. باید هوا از مسیر دیگر خارج شود.

ـ در غیر این­‌صورت سوپاپ را تعویض کنید.

17-16-1 بازدید سوپاپ کنترل کنیستر

 ، که روی سوپاپ کنترل قرار دارد، 

ـ از داخل مجرای A

بدمید و دقت کنید که هوا جریان نداشتهباشد.

 عدد پمپ خأل به ســوپاپ کنتــرل وصل کنید. 

ـ یــک

)شکل 144ـ1 )

شکل 141ـ1

شکل 142ـ1

شکل 143ـ1

شکل 144ـ1

58

ـ با استفاده از پمپ خأل، خلئی به اندازة توصیه شده در 

ً از مجرای A

راهنمای تعمیر و نگهداری وارد کنید. و مجددا

در مخزن بدمید.

ـ اگــر هــوا جریان پیدا کرد، ســوپاپ ســالم اســت 

درغیراینصورت آنرا تعویض کنید.

18ـ16ـ1 کنترل ارتفاع شناور 

ـ موتــور را راهاندازی کنیــد و بگذارید به درجة حرارت 

نرمال برسد.

ـ هواکــش را پیاده کنید و دهانــة کاربراتور را در محل 

خروجی ژیگلور اصلی به دقت نگاه کنید )شکل 145ـ1 .)

ـ اگر خروجی ژیگلور اصلی خیس اســت و بنزین از آن 

ً ارتفاع شناور باالست و در دور آرام، ژیگلور 

میچکد احتماال

اصلی ســوخت میرســاند و باید با توجه به دســتورالعمل 

خودروی مربوطه تنظیم شود. 

19-16-1 کنترل ژیگلور دور آرام

ـ اگر موتور بعد از گرم شدن, در دور آرام بد کار می‌­کند، 

عیب از ژیگلور دور آرام است )شکل 146ـ1 .)

ـ دریچــۀ گاز را باز کنیــد، دور موتور به 3000 دور در 

دقیقه برسد.

ـ اگــر دور به صورت یکنواخــت افزایش نیافت و بد کار 

ً ژیگلور دور آرام معیوب است.

کرد، احتماال

ـ در صورت ســامت ژیگلــور دور آرام ژیگلور اصلی را 

کنترل کنید.

20-16-1 کنترل پمپ شتاب 

ـ با کنترل پیالــۀ بنزین از طریق دریچه، از پر بودن آن 

اطمینان حاصل کنید.

ـ هواکــش را پیاده کنید و موتــور را در حالت خاموش 

نگاه دارید.

ـ دریچۀ گاز را به طور ناگهانی باز کنید )شکل147ـ1 .)

شکل 145ـ1

شکل 146ـ1

شکل 147ـ1

59

ـ باید خروج ســوخت از مسیر خروجی پمپ شتاب را تا 

چند ثانیه بعد از باز شدن دریچة گاز مشاهده کنید. در غیر 

اینصورت پمپ شتاب معیوب است.

21ـ16ـ1 کنترل ژیگلور اصلی

ـ دور موتور را به rpm 2000 برسانید.

ـ بخشــی از دهانة کاربراتور را با یک تکه مقوای ســفت 

بپوشانید. دور موتور باید کمی افزایش یابد شکل )148ـ1 .)

ـ مســدود کردن دهانة کاربراتور ســبب تخلیة بیشــتر 

ژیگلور اصلی میشود.

ـ اگــر این افزایش دور خیلی زیاد شــد و یا رخ نداد )به 

راهنمای تعمیــر و نگهداری مراجعه کنیــد( ژیگلور اصلی 

معیوب است.

17-1 مانیفولد گاز )ورودی( 

مانیفولد گاز، گــذرگاه مخلوط بنزین و هوا از کاربراتور 

تا موتور اســت. این قطعه روی سرسیلندر یا سیلندر نصب 

میشــود و جریان مخلوط بنزین و هوا را به سوی سوپاپها 

هدایــت می‌­نماید. در موتورهای دیزل، هوا فقط از مانیفولد 

گاز عبور می­‌کند )شکل 149ـ1.)

1-17-1 ساختمان مانیفولد گاز

ً از آلومینیم و گاهی از چدن ساخته 

مانیفولد گاز، معموال

میشــود. طراحی مناسب مانیفولد در بازدهی قدرت موتور 

تأثیر بهسزایی دارد.

برای مرتب کار کردن موتور، الزم اســت توزیع سوخت 

در سیلندرها یک‌نواخت باشد. برای توزیع هماهنگ مخلوط 

ســوخت ـ هوا بین ســیلندرها طراحی دقیقی در ســاخت 

مانیفولدها به کار میرود )شکل 150ـ1.)

به منظور کاهش مقاومت مجراهــای مانیفولد در برابر 

عبور جریان گاز ســعی میشود که مســیر عبور گاز کوتاه 

شکل 148ـ1

شکل 149ـ1

شکل 150ـ1 

مانیفولد کاربراتور دوبل

مانیفولدهای

گاز

60

شکل 151ـ 1

شکل 152ـ 1

زمان: 2 ساعت

شکل 153ـ 1

طراحــی گردد و بــرای تغییر جهت مســیر گاز ازخمهایی 

با شــعاع کم استفاده میشــود و بایدبه هیچ عنوان لبهها و 

گوشه­‌های تیز در مقابل جریان گاز وجود نداشته باشد.

2-17-1 سیستم کنترلگرمای مانیفولد 

گاز

در مانیفولد هدایت کرد الزم است که مانیفولد درجۀ حرارت ￾‌ برای آنکه بتوان مخلوط سوخت و هوا را به صورت بخار 

گرم و مناسبی داشته باشد، تا بهترین راندمان حرارتی ممکن 

حاصل شود. یکی از راههای گرم کردن مانی فولد طراحی آن 

در کنار مانیفولد دود است تا از انرژی باقی مانده در گازهای 

خروجی استفاده شود )شکل151ـ1. )

راه دیگــر آن اســتفاده از ســوپاپ کنتــرل حرارتی یا 

اتاقــک گرم­کن اســت. در بعضی از موتورهــا نیز برای گرم 

کــردن مانیفولد گاز از المنت الکتریکی اســتفاده می­‌کنند 

)شکل 152ـ1. )

3-17-1 دستورالعمل پیاده و سوارکردن 

مانیفولد هوا

وسایل الزم: 

ـ خودرو کامل

ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو

ـ ابزار عمومی

ـ تجهیزات ایمنی

نکات ایمنی

قبــل از انجام کار، کابل اتصال بدنــة )منفی( باتری را 

قطع کنید.

ـ در نزدیکی محل کار تابلوی »از ایجاد شــعله و جرقه 

خودداری کنید« نصب کنیــد و بگذارید موتور ک ً امال خنک

شود.

ـ تجهیزات ایمنی را در دسترس کامل قرار دهید.

61

مراحل پیاده کردن مانیفولد هوا عبارت است 

از: 

ـ هواکش و کاربراتور را پیاده کنید )شکل 154ـ1 .)

)لوله خأل بوستر، حسگر فشار هوا، پایة سیم گاز و...(￾‌ـ لولههای متصل به مانیفولد هوا را قطع کنید.

ـ پیــچ و مهرههای اتصــال مانیفولد هــوا را باز کنید. 

)شکل 154ـ1 )

ـ مانیفولد هوا را از سر سیلندر جدا کنید.

ـ واشر مانیفولد هوا را از سر سیلندر جدا کنید.

ـ مراحل بستن مانیفولد هوا عکس مراحل پیاده کردن 

آن است )شکل 155ـ1. )

دقت کنید: هنگام نصب مانیفولد از واشر جدید استفاده 

کنید.

 قبــل از نصب مانیفولــد آنرا بازدید کنید و در صورت 

وجود ترک، تاب یا شکستگی آنرا تعویض کنید. 

18-1 سیستم تخلیه دود

گازهای خروجی ازطریق سوپاپ­‌های دود خارج میشوند، 

دارای سرعت باال، سروصدای زیاد و آالیندگی هستند. 

سیســتم تخلیة دود در حین هدایت این گازها به خارج 

از موتور، وظیفة کاهش ســرعت گازها و ســروصدای ناشی 

از آنها را بر عهده داشته باشــد. در سیستمهای تخلیه دود 

خودروهای روز، مقداری از مواد آالیندۀ گازهای خروجی نیز 

جذب یا اصالح میشوند.

سیستم تخلیة دود شــامل اجزائی چون مانیفولد دود، 

سوپرشــارژ، منبع اگزوز، کاتالیســت و خروجی اگزوز است 

)شکل 156ـ1. )

شکل 154ـ 1

شکل 155ـ 1

شکل 156ـ 1

جلسه۷

برای جلوگیری از نشت ســوخت در لولههای غیرفلزی 

باید از رابطهای الستیکی فشاری و بست آببندی استفاده 

نمود.

در لولههــای پالســتیکی اتصاالت به وســیله قطعات 

مخروطی فشاری انجام میشود ) شکل 29ـ1 .)

4ـ6ـ1ـ دستورالعمل پیاده و سوار کردن 

لولههای سوخترسانی

وسایل موردنیاز: 

ـ خودرو کامل )شکل 30ـ1 )

ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو

ـ ابزار عمومی

ـ تجهیزات ایمنی

نکات ایمنی 

قبل از باز کردن لوله­‌های سوخت، مدار را از نظر بقایای 

سوخت نشت یافته کنترل کنید.

دقت کنید در زمان پیاده کردن لولهها، )لولهها از قسمت 

مخزن( ک ً امال مسدود شده باشد.

تجهیــزات ایمنــی را در دســترس قــرار دهیــد 

)شکل 31ـ1. )

شکل29ـ1 لوله سوخت با بست آببندی کننده.

زمان: 2 ساعت

شکل 30ـ1 خودرو روی باالبر از قسمت زیرین

شکل 31ـ1 تجهیزات ایمنی در کنار خودرلولهها را از نزدیک شدن به منبع گرم و اشیاء تیز و برنده 

دور کنید.

ـ بست لوله و نحوة آببندی شدن آنها را بررسی نمایید.

ـ در قســمت فشاری چنانچه اتصال ضعیف باشد، بنزین 

نشت خواهد کرد.

 در قســمت مکش )قبل از پمپ بنزین( چنانچه اتصال 

محکم نباشد، هوا وارد مدار میشود )شکل 32ـ1. )

ـ بســت لوله را کنترل کنید تا از اتصال محکم بین لولة 

الستیکی و لولة فلزی مطمئن شوید.

ـ اگر از اتصال مهره و ماسوره یا پیچ و مهره استفاده شده 

است از دو آچار برای محکم کردن آن باید استفاده شود.

ـ لولــۀ ســوخت بــه پمــپ ســوخت را بــاز کنیــد. 

)شکل 33ـ1 .)

‌­ـ لولههای رفت و برگشت سوخت به مخزن را باز کنید.

ـ لولههــای سوخترســانی از مخزن تا پمپ ســوخت 

را از قســمت زیرین اتومبیل، پس از باز کردن بســتهای 

ـ لولۀ سوخت از پمپ تا کاربراتور را از پمپ جدا کنید.￾‌نگهدارنده، پیاده کنید ) شکل 34ـ1 .)

ـ لولۀ ســوخت از پمپ تا کاربراتــور را از کاربراتور جدا 

کنید.

ـ لولۀ سوخت پمپ تا کاربراتوررا پیاده کنید.

ـ بست­‌­‌ها و اتصاالت لولهها را کنترل کنید.￾‌ـ لولهها را از نظر هرگونه آسیب دیدگی کنترل کنید.

ـ در صورت معیوب بودن لولهها و بســتها ، اتصاالت را 

تعویض کنید.

شکل 32ـ1 اتصال لوله سوخت به پمپ

شکل 33ـ1 لولة سوخت از مخزن تا پمپ

شکل 34ـ1 لولههای سوخترسانی مخزن تا کاربراتو عملیات نصب لوله­‌های سوخت­‌رســانی عکس عملیات 

پیاده کردن آنهاست.

ـ پس از نصب لولهها، لولهها و اتصاالت را از نظر نشــتی 

کنتــرل کنید و در صورت نشــتی آنها را با ابزار مناســب 

محکم کنید. 

7-1 -پمپ سوخت 

اگر مخزن سوخت پایین­‌تر از سطح موتور باشد الزم است 

از یک پمپ برای ارســال سوخت به سیستم سوخترسانی 

موتور استفاده شــود. )در موتور سیکلت اســتفاده از پمپ 

سوخت بهدلیل باال بودن سطح مخزن نسبت به موتور، الزم 

نیست( )شکل 35ـ1. )

پمپ سوخت باعث به جریان افتادن سوخت درون لولهها 

میشود و سوخت را از مخزن به سوی سیستم سوخترسانی 

هدایــت مینماید. محل قرارگیری، پمپ ســوخت در مدار 

سوخت­‌رسانی، با توجه به نوع سیستم، عبارت است از:

الف( سیستم سوخترسانی کاربراتوری، که پمپ قدرت 

خود را از حرکت و انرژی میل سوپاپ موتور میگیرد. 

ب( سیســتم ســوخت رســانی انژکتوری: کــه نیروی 

حرکتیخود را بهطور مســتقیم از موتور دریافت نمیکند و 

یک موتور الکتریکی با اســتفاده از انرژی الکتریکی آنرا به 

حرکت درمیآورد. 

1-7-1 پمپ مکانیکی سوخت

پمپهای مکانیکی ســوخت در اکثــر خودروها از نوع 

دیافراگمی است )شکل 36ـ1 .)

ساختمان پمپ سوخت دیافراگمی عبارت است از:

1 )دیافراگم، 2 )فنر دیافراگم 3 )ســوپاپهای یک­‌طرفه 

4 )اســتکانی و فیلتر 5 )اهرمبندی و شیطانک 6 )بدنة باال و 

پایین پمپ.

ً از میل سوپاپ 

این نوع پمپ نیروی خود را مستقیما

میگیرد.

شکل 35ـ1 مدار سوخترسانی موتور سیکلت

شکل 36ـ1 ساختمان پمپ سوخت دیافراگمیاصول کار این نوع پمپها به صورت: 

الف( کورس مکش: وقتی‌­کــه دایره خارج از مرکز میل 

سوپاپ زیر شیطانک قرار گرفت، اهرم شیطانک دیافراگم را 

به ســمت پایین می‌کشد و با افزایش حجم باالی دیافراگم، 

فشار این منطقه از فشار جو کمتر می­ شود. بنابراین سوخت 

از مخزن با فشــار جو و باز شدن سوپاپ یک‌طرفة ورودی به 

این منطقه هدایت می­ شود. )شکل 37ـ1 )

ب( کورس ارســال: با رسیدن کورس بلند دایره خارج از 

مرکز از زیر شــیطانک، اهرم شیطانک و در نتیجه دیافراگم 

به باال حرکت می کند و ســوخت را از طریق ســوپاپ یک

طرفــة خروجی به ســمت کاربراتور هدایــت مینماید. در 

صورتی‌­که پیاله کاربراتور خالی باشــد این سوخت به داخل 

پیاله کاربراتور وارد میشود) شکل 38ـ1 .)

در صــورت پربودن پیاله، مجــرای ورودی آن در حالت 

بسته اســت. پس این سوخت یا در مسیر متوقف میشود و 

یا از طریق مدار برگشت، به مخزن یا مدار اولی­‌ه برمیگردد.

8-1 -دســتورالعمل پیاده و ســوار کردن، 

عیب­‌یابی و رفع عیب پمپ ســوخت مکانیکی 

)دیافراگمی(

وسایل موردنیاز: 

ـ خودرو کامل؛

 ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو؛

 ـ ابزار عمومی ؛

ـ ابزار کنترل دبی و فشار؛

 ـ تجهیزات ایمنی ؛

شکل 37ـ  1 کورس مکش

شکل 38 ـ1 کورس ارسال

زمان: 2 ساعتکات ایمنی: 

تجهیزات ایمنی را در دسترس قرار دهید.

 ـ موجودی سوخت مخزن را بررسی کنید. 

ـ بست لوله­‌ها و لولهها را کنترل کنید. 

ـ فیلتر بنزین را از نظر گرفتگی آزمایش کنید.

اندازهگیری دبی و فشار پمپ: 

ـ لولة بنزین کاربراتور را جدا کنید و انتهای آن را به ابزار 

کنترل فشار وصل کنید.) شکل 39ـ1)

‌­ـ موتور را راهاندازی کنید.

ـ فشــار اندازهگیری شــده را با مشخصات توصیه شده 

مقایسه کنید.

ـ ابزار کنترل فشــار را پس از خامــوش کردن موتور با 

رعایت نکات ایمنی جدا کنید.

ـ لوله سوخت را درون یک مخزن مدرج قرار دهید.

ً موتور را راهاندازی کنید.

ـ مجددا

ـ ســوخت ارسالی به وسیلة پمپ را در زمان یک دقیقه 

اندازهگیری کنیــد. )مقدار مجاز حداقل 800 ســانتیمتر 

مکعب باید در دور آرام باشد( ) شکل 40ـ1. )

ـ اگر دبی و فشــار پمپ از مقدار مندرج در دستورالعمل 

کمتر است باید پمپ را پیاده و بررسی نمائید.

پیاده کردن پمپ سوخت:

ـ با رعایت نکات ایمنی به ترتیب زیر عمل کنید:

ـ لولۀ ورودیسوخت از پمپ را جدا کنید )شکل41ـ1 .)

ـ لولة برگشت سوخت از پمپ را جدا کنید.

شکل39ـ  1 کنترل پمپ

شکل 40ـ  1 کنترل دبی پمپ

شکل 41ـ  ‌­1 جدا کردن لولههالولۀ خروج سوخت را جدا کنید.

ـ پیچهــای پمــپ را بــاز و پمــپ را پیــاده کنیــد 

)شکل42ـ1. )

ـ طریقة نصب پمپ عکس پیاده کردن آن است.

باز کردن و بستن پمپ سوخت 

ـ اگر پمپ سوخت از نوع پرسی )غیرقابل تعمیر( نباشد 

پیچهای دور پمپ را باز کرده و قســمت باالیی آن را از بدنه 

اصلی جدا کنید.

ـ خار )خارهای( محور شیطانک را خارج کنید.

ـ شیطانک و اهرم آن را پیاده کنید.

ـ دی­‌افراگم، اهرمبندی و فنر آن را پیاده کنید. 

ـ سوپاپهای یک­طرفه را جدا کنید.

ـ اجزای پیاده شده را بررسی کنید.

ـ ساییدگی در قطعات را کنترل و در صورت نیاز تعویض 

کنید ) شکل 43ـ1 .)

ـ ســوپاپهای یک‌­طرفــه را در صــورت معیوب بودن 

تعویض کنید.

ـ نیروی فنر پمپ سوخت را آزمایش و در صورت معیوب 

بودن تعویض کنید.

ـ کلیه واشرهای آببندی و عایق‌­کننده را تعویض کنید.

بستن پمپ سوخت عکس مراحل باز کردن آن است .

ـ قبل از محکم کردن پیچهای دور دیافراگم، الزم است 

شیطانک را به طرف پمپ فشار دهید تا دیافراگم در انتهای 

کورس مکش خود قرار گیرد، سپس در این وضعیت پیچهای 

دور دیافراگم را محکم کنید.

ـ خروجی پمپ بنزین را مســدود نمایید و با عمل پمپ 

کردن فشار روی دیافراگم را باال ببرید. در این حال به نشتی 

اطراف دیافراگم توجه کنید. اگر نشتی داشته باشد پیچهای 

دور دیافراگم را محکم کنید. 

ـ پمپ را روی موتور بهطوری­که شیطانک در باالی دایره 

خارج از مرکز قرار گیرد، نصب کنید. )شکل44ـ1ـالف(پیچهای پمپ را با گشتاورتوصیه شده، محکم کنید.

ـ لولههــای ورودی ، خروجــی و برگشــت ســوخت را 

روی پمپ نصب کــــرده و بســتهای آنها را محکم کنید 

)شکل44ـ1ـ ب(.

ـ با راهاندازی موتور عملکرد پمپ را کنترل کنید. 

9-1 فیلتر سوخت

فیلتر ســوخت وظیفه دارد ناخالصیهــا و ذرات معلق 

موجود در ســوخت را به دام اندازد و از ورود آنها به سیستم 

‌­سوخترسانی و اتاق احتراق جلوگیری کند.

 فیلتر سوخت به صورت یکپارچه بابدنه و یا جداشوندة 

کاغذی ســاخته میشــود )شــکل 45ـ1 .)فیلترها را طبق 

توصیه­‌های کارخانۀ سازندۀ خودرو تعویض می­‌کنند.

1-9-1 -دســتورالعمل تعویــض فیلتر 

سوخت

وسایل الزم:

کتاب راهنمای سرویس خودرو

خودرو

فیلتر سوخت توصیه شده )شکل 46ـ1 )

ابزار عمومیدقت کنید:

ـ فیلتر ســوخت را پس از طی مســافت یا زمان تعیین 

شده تعویض کنید.

ـ در صــورت تعویــض نکردن، فی‌­لتر مســدود میگردد 

و سوخت­‌رســانی به سیستم ســوخت موتور دچار اختالل 

میشود. 

ـ از فیلتر توصیه شده استفاده کنید.

ـ در زمان نصب فیلتر به فلشنشــان دهندة جهت ورود 

و خروج سوخت که روی فیلتر حک شده است، توجه کنید.

با استفاده از دفترچۀ راهنما محل فیلتر سوخت را تعیین 

کنید و در صورت ضرورت خودرو را به وسیلۀ باالبر در ارتفاع 

مناسب قرار دهید.

با استفاده از ابزار مناسب بست‌­های دو طرف فیلتر را باز 

و فیلتر را جدا کنید )شکل 47ـ1 .)

فیلتر جدید را با تعیین جهت قرار گرفتن صحیح آن در 

محل خود نصب کنید )شکل 48ـ1 -1 -سیستم هوارسانی موتور 

برای ایجــاد قدرت در موتورهای احتــراق داخلی، الزم 

است که ســوخت در کنار اکسیژن هوا قرار گیرد و محترق 

شود تا انرژی سوخت آزاد گردد.

بــرای تأمین این هوا که باید ک ً امال تمیز و عاری از ذرات 

گردوغبار باشــد از سیســتم هوارســانی در موتور استفاده 

میشــود. این سیستم از دریچه ورودی هوا، هواکش فیلتر و 

مسیر ارسال هوا به کاربراتور تشکیل شده است )شکل49ـ1 .)

1-10-1 وظایف سیستم هوارسانی

سیســتم هوارسانی موتور، عالوه بر تصفیۀ هوای ورودی 

به موتور، باید اجازه دهد که هوا به مقدار کافی وارد شــود تا 

موتور به صورت بهینه کار کند، همچنین فیلتر هوا، همانند 

یک صدا خفه‌­کن وظیفه دارد صدای هوای ورودی به موتور 

را کاهش دهد.

وظیفه دیگر هواکش متوقف نمودن شــعله هنگام پس 

زدن شعله به داخل مانیفولد ورودی است.

در شکل )50ـ1 )مجموعۀ هواکش در موتور کاربراتوری 

و در شــکل )51ـ1 )مجموعۀ هواکــش در موتور انژکتوری 

نشان داده شده است.

تفاوت این دو سیســتم هوارسانی در بخش ورود هوا به 

شرح زیر است:

- درسیســتم هوارســانی موتور کاربراتوری هوا از باالی 

کاربراتوار وارد شــده، با ســوخت مخلوط شده سپس وارد 

مانیفولد میگردد.

ً

- در سیستم هوارسانی موتورهای انژکتوری هوا مستقیما

وارد مانیفولد میگردد. 

درپوش هواکش

فیلترهوا

سیستم کنترل

هواکش

شکل 49  ـ  1 اجزای سیستم هوارسانی

شکل 50  ـ  1 هواکش موتور کاربراتوری

جلسه۶

3

» پیش آزمون «

1ـ سی‌­ستم سوخترسانی در خودرو چه وظیفهای را به عهده دارد؟ 

ج( تهیۀ سوخت مناسب د( سوخت‌­رسانی به موتور و تهیه مخلوط مناسب￾‌الف( سوخترسانی به خودرو ب( سوخترسانی به موتور خودرو 

2ـ اجزاء سیستم سوخترسانی در خودروی شما چیست؟ 

الف( مخزن سوخت، پمپ سوخت، ریل سوخت انژکتورها 

ب( مخزن سوخت، پمپ اولیه، پمپ انژکتور، انژکتورها

ج( مخزن سوخت، پمپ بنزین، صافی سوخت، کاربراتور

3ـ بهترین محل نصب باک خودرو برای ایمنی بیشتر کدام قسمت است؟ 

الف( جلو ب( عقب ج( زیر صندلی عقب د( زیر صندلی جلو

4ـ المپ اخطار حداقل سوخت در خودروها به وسیلة چه عاملی روشن میشود؟ 

الف( شناور ب( رئوستا ج( ترمیستور د( درجة باک

5ـ نام دستگاه شکل مقابل چیست؟ 

الف( پمپ سوخت 

ب( کاربراتور

ج( پمپ انژکتور

د( جعبه فرمانCombustion process( احتراق فرایند- 1-1

برای ایجــاد قدرت در موتورهای احتــراق داخلی، الزم 

است که ســوخت در کنار اکسیژن هوا قرار گیرد و محترق 

گردد و یا به عبارت دیگر بسوزد، تا انرژی سوخت آزاد گردد. 

به واکنش شــیمیایی، که طی آن سوخت میسوزد و انرژی 

آن آزاد میشود، احتراق میگویند )شکل 1ـ1 .)

از نظــر شــیمیایی، بــه فرآینــد واکنش یک مــاده با 

اکسیژن، اکسیداسیون گفته میشود. مثل زنگ زدن فلزات 

آهنی که نوعی اکسیداســیون اســت که بــه کندی انجام 

میشود. 

ولی اگر واکنش اکسیداســیون خیلی تند و به ســرعت 

انجام پذیرد، حالت سوختن پدید می‌­آید. لذا به اکسیداسیون 

سریع یک سوخت، احتراق گفته میشود.

 اک­‌ثر سوختها به صورت هیدروکربن هستند.

در احتراق از ترکیب اتمهای هیدروژن و کربن موجود در 

یک سوخت با اکسیژن، محصوالتی همچون گاز دیاکسید 

کربن ) CO2 )و آب ) O2 H ) تولید میشود )شکل2ـ1 .)

 کامل احتراق 1-1-1

هرگاه از واکنش یک ســوخت )هیدروکربن( با اکسیژن 

‌­فقط دیاکســید کربن و آب حاصل شــود بــه آن احتراق 

کامل میگویند. در این حالت بیشترین انرژی ممکن تولید 

میشود.

 ناقص احتراق 1-1-2

همواره بهدالیل مختلفی که بستگی به شرایط احتراق و 

کیفیت سوخت دارد، احتراق به طور کامل صورت نمیگیرد و 

تمامی کربن و هیدروژن موجود در سوخت به CO2 و O2 H

تبدیل نمیشود. بلکه مقداری از سوخت به هیدروکربنهای 

نسوخته،گاز منواکسیدکربــن)CO،)اکسیدهاینیتــروژن 

) NOx ) یا به سایر ترکیبات واسطهای HC تبدیل میشود 

که به آن احتراق، ناقص گفته میشود )شکل 3ـ1 .)

شکل 1ـ1 فرایند احتراق 

شکل 2ـ1 معادله کلی احتراق کامل یک سوخت 

شکل 3ـ1 احتراق ناقصــر چه احتراق ناقصتر انجام پذیرد، مقدار انرژی تولید 

شده کمتر و میزان آالیندگی بیشتر خواهد شد شکل)4ـ1 .)

باید توجه داشــت هر قدر اختالط ســوخت و هوا بهتر 

انجام شــود و اکســیژن به مقدار کافی به ســوخت برسد، 

احتراق کاملتری خواهیم داشــت و بالعکس عواملی چون 

مخلوط نشــدن مناســب ســوخت و هوا، نبودن اکسیژن 

کافی، ناخالصیدر ســوخت، شکل نامناسب محفظۀ احتراق 

و جمعشــدن دوده و رســوب در اتاق احتــراق و ... باعث 

می­‌شوند احتراق ناقص انجام پذیرد.)جدول 1-1)

3-1-1 مراحل انجام احتراق 

هر چند واکنش احتراق بســیار سریع و در زمان کوتاهی 

ـــــــــ      3 ثانیه(، ولی میتوان مراحل زیر را برای 

انجام میشود ) 1000

آن تعریف نمود:

1ـ تبخیر سوخت و مخلوط شدن آن با هوا؛

2ـ ایجاد تالطم برای اختالط بهتر سوخت با هوا؛

3ـ گرم نمودن مخلوط تا دمای احتراق؛ 

4ـ ایجاد جرقه و شروع اشتعال؛

5ـ پیشروی و انتشار جبهۀ آتش؛ 

4-1-1 شرای ّ ط جوی مؤثر بر احتراق 

تغییر دما، رطوبت و فشار جو بر احتراق سوخت در موتور 

تولیدی موتور نی­‌ز اثر میگذارند.￾‌اثر میگذارند. این عاملها بر نحوۀ احتراق سوخت و بر توان 

توان موتور در هوای گرم و خشــک کمتر از هوای خنک

و مرطوب است. هوای خنک چگالتر است )اتمها به یکدیگر 

نزدیک‌­تر هســتند( بنابراین مقدار بیشــتری هوا وارد موتور 

میشود.

5ـ1ـ1ـ محفظۀ احتراق 

)Combustion Chamber(

شکل 4ـ1ـ مواد تشکیل شده در احتراق ناقص

H O HO 2 2 + →

C O CO + →2 2

CH O CO H O 42 22 +→ + 2 2

C H O CO H O 8 18 2 2 2 +→+

3 9

2

C H O CO H O 26 2 2 2 +→ +

7 2 3

2

جدول 1ـ1ـ معادالت احتراق 

شکل 5ـ1ـ محفظۀ احتراق 

کیفیت احتراق بســتگی زیادی به شکل محفظۀ احتراق 

دارد. جدارۀ ســیلندر، که دیوارة احتراق را شــکل میدهد، 

همواره به صورت استوانه­‌ای است ولی کف پیستون گاهی به 

صورت تخت و گاهی به صورت کروی اســت )شکل5-1 )و 

بیشتربه شکل سرسیلندر بستگی دارد.قسمت باالی محفظۀ احتراق را نیز سرسیلندر تشکیل 

میدهد. سرسیلندر به شکل تخت, شیبدار، هاللی یا کروی 

میباشــد تا باعث گردش و اختالط کامل ســوخت و هوا 

گردد.

2ـ1 آالینده­‌ها و انواع آنها 

در چند سال گذشــته دانش ما نسبت به مسائل زیست 

محیطــی به طور چشــمگیری افزایش یافته و با اســتفاده 

از این دانش، اطالعات ما نســبت بــه عوامل تخریب کنندة 

محیط زیست بیشتر شده است.

یکــی از این منابع آلوده کنندۀ هــوا، احتراق حاصل از 

سوختهای فســیلی، بهخصوص مشــتقات نفتی است که 

امروزه جهت ســوخت اصلی صنایع، گرمایش سیستمهای 

مسکونی و خودروها به کار میرود.

با توجه به رشــد و توسعة شــهرها و هم‌­چنین افزایش 

جمعیت، شــرکتهای خودروساز روزبهروز در تالشاند تا با 

تولید بیشــتر نیاز روزافزون بشــر را به خودرو پاسخ دهند. 

در کنــار این تالش و با توجه به دانــش و قوانین بازدارنده 

و حمایتی از محیط زیســت، خودروســازها در تالشاند تا 

آالیندههای خروجی خودروهــا را کاهش دهند. این امر در 

طراحی خودروها تأثیر به ســزایی داشــته و به تغییراتی در 

سیســتمهای سوخت رسانی گذشــته )کاربراتوری( و امروز 

)انژکتوری( منجر گردیده است.

در خودروهای کنونی سیستمهای هوشمند الکترونیکی 

جهت کنترل دقیق ســوخت در خودروهــا طراحی و نصب 

شده است. به طور کلی آالیندههای در خودرو را میتوان به 

چند دسته تقسیم نمود جدول)2ـ1 .)

1 -آالیندههای هوا )شکل 6 ـ1 )

2 -آالینده‌­های صوتی

3 -آالینده­‌های مایعات مصرفی در خودرو

4 -آالینده­‌های جامد

در این مبحث گازهای آالیندة حاصل از احتراق بررسی 

میشود. 

آالیندههای 

هوا 

1 -گازهای حاصل از تبخیر سوخت

2 -گازهای کارتل

3 -گازهای خروجی از اگزوز

4 -گازهای مبرد

آالیندههای 

صوتی

1 -صدای ناشی از احتراق سوخت

2 -صدای ناشی از حرکت خودرو

3 -صدای بوق

آالیندههای 

مایعات 

مصـرفی در 

خودروها

1 -روغن‌­ها )موتور، جعبهدنده و ...(

2 -مایع خنک کننده

3 -مایع شیشه­‌شوی

4 -مایع ترمز و هیدرولیک

‌­5 -سوختهای سنگین )گازوئیل( 

آالیندههای 

جامد

1 -فیلترهــا )روغن، ســوخت، هوا، 

ســپراتورها، کاتالیســت، سیستم 

تهویه اتاق، مایــع هیدرولیک، مایع 

ترمز( 

2 -الســتیک )ذراتحاصــلاز 

اصطکاک چرخ­‌ها با سطح جاده( 

3 -قطعــات منفصــل از خــودرو 

)آهنیها، غیرآهنیها، غیرفلزیها( 

4 -رنگها

ّ شکل 6ـ1 چهار منبع احتمالی آلودگی جوی ناشی از اتومبیل ￾‌جدول 2ـ1 انواع آالیندهها در خودروها 

20 %سوخت تبخیرشده )بخارها(

20 %بخش 

هیدروکربن ازکارتل

60 %هیدروکربن، کربن 

منوک-1 گازهای آالینده حاصل از احتراق 

تغییــرات آب و هوایــی، که با پدیدۀ گرم شــدن زمین 

شــناخته میشــود، یکی از بزرگترین تهدیدهای زیســت 

محیطی است که جهان امروز با آن روبهروست.

گازهای خروجی اگزوز همان گازهای تولید شــده در اثر 

احتراقاند. مهمترین محصوالت احتراق کامل، گاز دیاکسید 

کربن ) CO2 )و بخار آب اســت، کــه کم ضرر یا بیضررند. 

ً ولی عمال در گازهــای خروجی اگزوز، مواد دیگری همچون 

منواکســید کربن )CO ،)هیدروکربن )HC ،)اکســیدهای 

نیتروژن ) NOx ،) اکسیدهای گوگــرد ) SO2 )و ذرات ریز 

)PP )وجــود دارند. میزان این آالیندهها بیشــتر به فناوری 

وسیلة نقلیه، نوعسوخت و چگونگی نگهداری از آن بستگی 

دارد شکل )7ـ1.)

کیفیت ســوخت مورد اســتفاده در خودرو نیز به مقدار 

دیزل

گاز مایع

گاز شهری

شکل 7ـ1ـ مقایسه آالیندگی در سوخت های مختلف

خیلی زیاد برکیفیت احتراق و میزان مواد آالیندهای که تولید میشود تأثیر میگذارد.

عوامل دیگری مانند روش رانندگی، شرایط رانندگی و دمای محیط نیز بر انتشار آالینده‌­ها مؤثر است.

سازندگان موتور برای کاهش آالیندگی خودرو بر چهار عامل اصلی متمرکز شدهاند. 

- استفاده از یک سیستم سوخترسانی و جرقة دقیق و قابل اطمینان 

- کاهش آالیندگی گازهای خروجی اگزوز به وسیلة مبدل کاتالیزوری 

- بازیابی هیدروکربنهای نسوختة داخل محفظۀ موتور 

- جذب بخار سوخت از مخزن سوخت )باک( 

4ـ1 استانداردهای بین‌­المللی کنترل آالیندهها 

استانداردهای یورو در اروپا تصویب گردید و تمام کشورهای جهان موظف به رعایت آن هستند، )جدول 3ـ1 .)

آرژانتین

استرالیا)گاز(

استرالیا)دیزل(

برزیل

روسیه کلمبیا

ویتنام

سنگاپور)گاز(

سنگاپور)دیزل(

هنگ‌کنگ

مکزیک

چین )گاز(

چین )دیزل(

هند )عمومی(

هند )ده شهر(

کره)گاز(

کره )دیزل(

تایلند

‌­جدول 3ـ1ـ برنامه زمانبندی استانداردهای یورو برای کشورهای مختلفدر ســال 1992 محــدودة مجــاز آالیندههای خروجی 

یــورو 1( EuroI )برای خودروها مطرح شــد و نتیجة آن 

تکنیکها و فنون پیشــرفته مهار آالیندهها بود. در سالهای 

1997 و 1998 محدودیتهــای ســختگیرانهتر آالیندگی 

یورو2( EuroII )با توجه به نوع وســیلة نقلیه الزامی شد. 

در ســال 2001 میالدی اســتاندارد یورو 3( EuroIII)و 

سپس در ســال 2006 اســتاندارد یورو 4( Euro4 )و در 

سال 2008 میالدی استاندارد یورو 5( Euro5) به تصویب 

رسید شکل )8ـ1 .)

هر یک از این استانداردها نسبت به استانداردهای قبلی، 

شده است. ￾‌شــرایط ســختگیرانه­‌تری در مورد گازهای آالینده تعریف 

طبق نمودارهــای مربوط به این اســتانداردها، حداکثر 

مقــدار مجاز گازهــای آالینده خطرناک مشــخص گردیده 

اســت. در شــکل )٩ـ1 )حداکثر مقدار مجاز گازهای HC

CO ،NOx ، و ذرات ریز (p.p(PMتولید شــده براساس 

قدرت موتور برحسب گرم به ازای هر کیلووات ساعت قدرت 

موتــور )kwh/g ) بیان شده است.

)Fuel( سوخت 1-5

به منظور ایجاد قدرت درون موتور، الزم است که درون 

ســیلندرها، مادهای محتــرق گردد و در اثر ایــن احتراق، 

مقداری انرژی آزاد شود. به مادهای که درون سیلندر محترق 

میگردد، سوخت )Fuel )می­‌گویند.

سوختهای متداول مورد اســتفاده در خودروها، بنزین، 

گازوئیل و گاز اســت. در برخی موارد از سوختهای دیگری 

چون الکل، زغال سنگ )قطران زغال سنگ( استفاده میشود.

کلیۀ این ســوختها، به سوختهای فســیلی شهرت دارند. 

امروزه در مراکز تحقیقاتی به دنبال یافتن سوختهای دیگری 

هستند که قابلیت جایگزینی با سوختهای فسیلی را داشته 

باشــند. یکی از این سوختهای جدید، هیدروژن است که از 

آن در موتورهای هیبریدی استفاده میشود.

اکثر سوختهای مورد استفاده در خودروها جزء مشتقات 

نفــت خاماند که از طریــق حفاری از زیرزمین اســتخراج 

میشود شکل )10ـ1.)

Euro5

شکل 8ـ1ـ مقادیر مجاز NO ، PM در استاندارد یورو

شکل 9ـ1ـ مقادیر گازهای آالینده خطرناک تولید شده 

براساس قدرت موتور

بنزین

نفت سفید

نفت خام

گازوئیل

روغن

شکل 10ـ1 برج تقطیر نفت خاماز تقطیــر نفت خــام در درجة حرارتهــای مختلف، 

سوختهای مورد اســتفاده در خودروها و روغنها به دست 

میآید که به صورت هیدروکربنهای مختلف هستند. یعنی 

مولکول آنها از اتم هیدروژن و کربن تشکیل گردیده است. 

معروف­‌ترین این ترکیبات خانوادة آلکانها هستند. این مواد 

جزء هیدرکربن­‌های سیر شدۀ خطی محسوب میشوند و از 

فرمول عمومی ) +2 n2 Hn C )پیروی میکنند )جدول 4ـ1 .)

چهار مادۀ اول در دماهای معمولی بصورت گاز، شــش 

مــادۀ بعدی بهصورت مایع و از آلکان یازدهم به بعد بصورت 

جامد هستند.

 )Gasoline( بنزین 1-5-1

متداول­‌ترین ســوختی که در خودروها مورد اســتفاده 

قرار می‌­گیرد، بنزین اســت. بنزین ترکیبی از پنتان، هگزان، 

هپتان، اکتان، نونان و دکان است. شکل 11ـ1 نشاندهندة 

یک جایگاه توزیع بنزین است.

 بنزین از طریق روش کراکینگ )شکســتن مولکولهای 

هیدروکربنهای ســنگین( و روش پلی مریزاسیون) ترکیب 

اتمهای کوچک( تولید میشود.

C 37 درجه شــروع 

تبخیر بنزین در دماهای باالتر از °

میشود و آخرین مادهای که از بنزین تبخیر میشود، دکان 

با نقطۀ جوش 204 درجه اســت. بنزین مناسب برای موتور 

خودرو باید دارای مشخصات زیر باشد:

ّاریت مناسب )سهولت تبخیر(

1ـ فر

2ـ مقاومت در برابر انفجار )شکل12ـ1 )

3ـ عدم تشکیل رسوب در سیستم سوخترسانی

4ـ جلوگیــری از زنگ زدن قطعات فلزی در سیســتم 

سوخترسانی

5ـ جلوگیــری از یخ زدن بنزیــن در بدنۀ دریچة گاز و 

سیستم سوخترسانی

6ـ پــاک کنندگی )اجزای مدار سوخترســانی پاکیزه 

بماند(

7ـ دارای رنگ قابل شناسایی

جدول 4ـ1ـ ترکیبات خانوادۀ آلکانها 

فرمول n ردیف نام آلکان

شیمیایی

وضعیت در 

دمای معمولی

1 متان 1 گاز CH4

2 اتان 2 گاز C2

H6

3 پروپان 3 گاز C3

H8

4 بوتان 4 گاز C4

H10

5 پنتان 5 مایع C5

H12

6 هگزان 6 مایع C6

H14

7 هپتان 7 مایع C7

H16

8 اکتان 8 مایع C8

H18

9 نونان 9 مایع C9

H20

10 دکان 10 مایع C10H22

11 آندکان 11 جامد C11H24

12 دودکان 12 جامد C12H26

شکل 11ـ  1 جایگاه پمپ بنزین

نسبت تراکم

اکتان

شکل 12ـ1 ارتباط عدد اکتان با نسبت تراکممهم­‌ترین مشــخصۀ بنزین مقاومت در برابر خودسوزی 

و اشــتعال خودبهخود است. هر قدر عدد اکتان بنزین باالتر 

باشــد، تمایل آن به خودسوزی کمتر خواهد بود و اگر عدد 

اکتان پایین باشــد، امکان متراکم نمودن بیشــتر آن وجود 

ندارد. و برعکس هرچه عدد اکتان باالتر باشد، قابلیت تراکم 

بیشتری را دارد )شکل 13ـ1 .)

 )Gas oil( گازوئیل 1ـ5ـ2

گازوئیل نیز همچون بنزین از پاالیش نفت خام بهدست 

می­‌آید. گازوئیل ترکیبی از هیدروکربنهای مختلف است که 

C 204 شــروع میشود و آخرین مادۀ

تبخیر آن از دمای °

آن در دمای 342 درجه تبخیرمیگردد.

برعکس بنزین، گازوئیل به دلیل نقطة جوش باال، تمایلی 

به تبخیر ســریع ندارد. ولی قابلیت خودسوزی گازوئیل زیاد 

است و در اثر تراکم به ســرعت مشتعل میشود. زمان بین 

پاشــش ســوخت و شــروع احتراق را زمان تأخیر احتراق 

میگویند. عدد ســتان بیانگر میزان این تأخیر است. هرقدر 

عدد ستان بیشتر باشد، زمان تأخیر در شروع احتراق کمتر 

میشــود و احتراق ســریعتر رخ خواهد داد )شکل 13ـ1 .)

قابلیت ســریع ســوختن در موتورهای دیــزل یک مزیت 

محسوب میشود. 

)LPG( 1

3ـ5ـ1 گاز مایع

گاز مایــع ترکیبی از گاز بوتان و گاز پروپان اســت. این 

ترکیب در دمای معمولی به صورت گازاســت. ولی هنگامی 

که این گاز در مخازن تحت فشار، )در حدود 8 آتمسفر( قرار 

گیرد به مایع تبدیل میشود.

یکی از محاسن گاز مایع مقدار نامی عدد اکتان آن است 

که از 100 باالتر اســت. در نتیجه، موتور گازســوز میتواند 

نسبت تراکم بزرگتری داشته باشد و با توان و بازده بیشتری 

کار کنــد. گاز مایع در محفظۀ احتراق نیز تمیز میســوزد 

)شکل 14ـ1.)

4ـ5ـ1 گاز طبیعی فشرده )CNG )

گاز طبیعی، همان گازی اســت که در هنگام استخراج 

100

80

30

50

درجه ستان

درجه اکتان

سرعت اشتعال

تراکمپذیری

شکل 13ـ1 باال بودن عدد ستان باعث کاهش زمان تأخیر در 

شروع اشتعال میگردد. 

شکل 14ـ1 سیستم سوخترسانی گاز خودروگاز متان ) CH4 )تشــکیل گردیده و مابقی آن شــامل گاز ￾‌نفت از چاه خــارج میگردد. بیــش از 80 %گاز طبیعی از 

اتان ) 6 H2 C )است. این همان گازی است که بهصورت گاز 

شهری در خانه­‌ها مورد استفاده قرار میگیرد.

ً 113 اســت. باال 

تقریبا) CNG)1

عدد اکتان گاز طبیعی

بودن عدد اکتان به اســتفاده از نســبت تراکمهای باالتری 

در موتورمنجر میشود. شکل )15ـ1 )اجزای اصلی سیستم 

سوخترسانی در موتور گازسوز را نشان میدهد.

)Alcohol( الکل 1ـ5ـ5

الکل نیز از سوختهایی است که گاهی به عنوان مکمل 

بــه بنزین اضافه میشــود )10 %الــکل، 90 %بنزین بدون 

ســرب( اگر بیــش از 10 %الکل به بنزین اضافه شــود باید 

سیستم ســوخت رسانی را اصالح کرد تا موتور بتواند با این 

نوع سوخت کار کند. برای مصرف الکل خالص باید از نسبت 

هوا ـ سوخت 1:9 استفاده کرد. )نسبت هوا ـ سوخت مطلوب 

)ایدهآل( برای مصرف بنزین خالص 1 :7/14 است.(

الکل را میتوان از شکر، غالت، زغال سنگ، چوب، کود، 

زباله و سایر مواد آلی تهیه کرد )جدول 5ـ1 .)

 .است C H OH n (n ) 2 1+ شیمیایی فرمول دارای الکل

)Fuel System(مدارسوخترسانی 1-6

مدار سیستم سوخترسانی اتومبیلهای بنزینی با توجه 

به سیســتم اختالط سوخت و هوا )کاربراتوری ـ انژکتوری( 

شامل اجزا و قطعات زیراست )شکل 16ـ1 .)

1ـ مخزن سوخت )باک( برای ذخیره­‌سازی سوخت؛

2ـ دستگاه اندازهگیری میزان سوخت موجود در مخزن؛

3ـ لوله‌­های انتقال سوخت بین مخزن و موتور؛

5 ـ پمپ ســوخت، برای ارســال ســوخت از مخزن به ￾‌4ـ فیلترها و پاککنندههای سوخت و هوا؛

کاربراتور. )کانال توزیع سوخت و انژکتورها(

6 ـ کاربراتور)انژکتــور( برای تنظیم و اختالط ســوخت 

مورد نیاز موتور در شرایط متغیر.

1- CNG: Compressed Natural Gas

شکل 15ـ1ـ سیستم مخلوطکننده سوخت گاز با هوا 

جدول5ـ1ـ انواع الکلهای متداول 

فرمول n ردیف نام آلکان

شیمیایی

CH3 1 متانول)عرق چوب( 1

OH

C2 2 اتانول)الکل معمولی( 2

H5

OH

3 پروپانول 3 C3

H7

OH

4 بوتانول 4 C4

H9

OH

شکل 16ـ1ـ مدار سوخترسانی اتومبیل7ـ مانیفولد گاز برای عبور هوا و سوخت مخلوط شده؛

8ـ سیستم اگزوز برای تخلیۀ گازهای حاصل از احتراق؛

:)Fuel Tank( سوخت مخزن 1ـ6ـ1

برای تأمین ســوخت موتور اتومبیل، مخزن سوختی از 

ً

جنس فلز یا پالستیک ســاخته میشود. این مخزن معموال

حجمی برابر با مصرف حدود )500 ـ400 )کیلومتر را دارد.

برای افزایش ایمنی، بدنۀ مخزن ســوخت باید به اندازة

کافی، مقاوم و محکم ساخته شود )شکل 17ـ1 .)

در جانمایی محل نصب مخزن سوخت، مواردی از قبیل 

مسیر سوخت‌­رســانی، محل قرارگیری سایر اجزای خودرو 

مســائل ایمنی خودرو در هنگام تصادف باید در نظر گرفته 

شود.

مخزن ســوخت یک ورودی دارد که به در مخزن متصل 

است. این در ورودی و لولۀ متصل به آن، به منظور سوخت­

گیری و پر کردن مخزن در جایگاههای ســوخت تعبیه شده 

است.

در مسیر لوله یک صافی توری شکل وجود دارد، تا از ورود 

ذرات شــناور به مخزن جلوگیریکند. در بعضی از خودروها 

یک شیر یک‌طرفه در مسیر لوله نصب شدهاست تا در هنگام 

واژگون شدن خودرو، مانع خروج سوخت از مخزن گردد.

یــک لولة خروجی )در بعضی از مخزنها یک پمپ روی 

لولۀ خروجی، درون باک نصب میشــود( کمی باالتر از کف 

مخزن قرار می­‌دهند، تا از انتقال رســوبات و ذرات تهنشین 

شــده در کف مخزن، به مدار سوخترسانی جلوگیری شود 

)شکل 18ـ1.)

به منظــور اند­‌ازهگیری و تعیین ســوخت موجود درون 

مخزن )شــکل19ـ1 ،)نیاز به یک سیســتم اند‌­ازهگیری در 

داخل مخزن و یک نشانگر )عقربهای یا دیجیتال( بر روی پانل 

جلوی داشبورد نیاز است. عالوه بر آن یک چراغ نشان دهندۀ 

حداقل سوخت بکارگرفته میشود. در این دستگاهعامل یک

ترمیستور، یک چراغ اخطار و یک رله است. 

لولة هوا درب مخزن سوخت 

لولة ورودی 

سیستم نشاندهنده

پمپ سوخت

شکل 17ـ  1 مخزن سوخت

لوله هواکش ارسال سوخت

لوله ورودی

تیغههای ضد تالطم

نشاندهنده پمپ سوخت

برگشت سوخت

پیچ تخلیه

لوله سوخت 

ارسالی

شکل18ـ1 اجزای مخزن سوخت

شکل19ـ1 مدار الکتریکی نشاندهنده سوختترمیســتور، مقاومت متغیر حرارتی است که مقاومت آن 

با افزایش درجۀ حرارت کاهش می­‌یابد. هرگاه ترمیستور در 

بنزین غوطهور باشد، خنک میماند و مقاومت الکتریکی آن 

زیاد میشــود. . وقتی سوخت مخزن کاهش یابد، ترمیستور 

گرم میشود و با عبور جریان رله مدار را وصل میکند و چراغ 

اخطار با حداقل سوخت روشن میشود. لولة دیگری در باک

نصب شــده است که سوخت برگشتی از مدار سوخترسانی 

2ـ6ـ1 دستورالعمل پیاده و سوار کردن ￾‌را به مخزن برمیگرداند )شکل 20ـ1 .)

مخزن سوخت

وسایل موردنیاز:

ـ خودرو کامل )شکل 21ـ1)؛

ـ راهنمای تعمیر و نگهداری خودرو؛

ـ تجهیزات ایمنی؛

ـ ابزار عمومی؛

ـ پمپ و مخزن هوای فشرده

شکل 20ـ1 مدار برگشت سوخت مخزن 

زمان: 4 ساعت

شکل 21ـ1 خودرو کامل روی باالبکات ایمنی

ـ اگر مخزن سوخت دارای نشتی یا سوراخ باشد باید به 

سرعت توسط افراد متخصص بازسازی شود.

ـ بقایای ســوخت حتی در مخزن خالی به سرعت با هوا 

مخلوط می ِ شــود و قابل انفجار اســت. در مخزن را پس از 

تخلیه در طول عملیات باز بگذارید.

آزمایش کنید.￾‌ـ آببنــدی مخزن را با هــوای فشــرده و کف صابون 

کار پی­‌شبینی و آماده به‌کار کنید. )شکل 22ـ1‌-

 .)تجهزات آتشنشانی )کپسول استاندارد( در نزدیک محل 

ـ درشرایط زیر نیاز به پیاده کردن، تعمیر و تمیزنمودن 

مخزن سوخت است:

1ـ سوراخ شدن مخزن سوخت.

2ـ تجمع رســوبات )به نحوی که پمپ ســوخت نتواند 

مکش کند. 

3ـ آسیب دیدن مخزن در اثر برخورد با اجسام خارجی.

پیاده کردن مخزن سوخت:

ِ ـ در صندوق عقــب )و در صورت نیاز، صندلی عقب( را 

بردارید )شکل 23ـ1 .)

ـ اگر لولۀ اگزوز مزاحم است قسمت انتهایی را باز کنید 

)شکل 24ـ1 .)

شکل 22ـ1 کپسول آتشنشانی استاندارد

شکل 23ـ1 مخزن سوخت از داخل صندوق عقب اتصاالت الکتریکی واحد اندازهگیری ســوخت را جدا 

کنید.

ـ لوله ورودی، خروجی و برگشت سوخت را جدا کنید.

ـ پیچهای دور مخزن سوخت را باز کنید) شکل 25ـ1 )

ـ مخزن سوخت را پیاده کنید.

ـ سوخت باقیمانده در مخزن را خالی کنید.

ـ رســوبات مخزن را با اســتفاده از رسوبزدای مناسب 

پاک کنید.

ـ مخزن را شستوشــو دهید و آن را با هوای فشــرده 

خشک کنید.

نصب مخزن سوخت

پس از رفع عیب مخزن بهوسیلة افراد متخصص و پس از 

شستشــو و خشک کردن مخزن با هوای فشرده، آن را آماده 

نصب کنید) شکل 26ـ1 .)

ـ مخزن را از نظر نشتی آزمایش کنید.

ـ عملیات نصب مخزن عکس عملیات پیاده کردن است.

ـ در طی عملیات، ضمن اجــرای مقررات ایمنی، نکات 

مربوط به آن ً ها را کامال رعایت کنید.

ـ پس از نصب کامل مخزن، اتصاالت و لولههای ورودی 

ً درون آن بریزید )شکل 27ـ1 .)

و خروجی سوخت را مجددا

لولههــای انتقال ســوخت از فلــز، پالســتیک و یا از ￾‌3-6-1 لولههای سوخترسان

الســتیکهای مقاوم در مقابل خوردگی مواد نفتی ساخته 

میشوند.

در صــورت اســتفاده از لولههای فلزی )فــوالد، مس، 

آلومینیم( باید از اتصاالت مطمئن مخروطی و یا مشابه آنها 

اســتفاده نمود.) شــکل 28ـ1 )تا از احتمال هرگونه نشتی 

جلوگیری شود.

شکل 25ـ1 باز کردن پیچهای دور باک

شکل 26ـ1 مخزن سوخت آماده نصب

شکل 27ـ1 مخزن نصب شده و آماده سوخت­‌گیری

28ـ1 اتصاالت و لولههای انتقال سوخت